img172 (12)

122    2. PODSTAWY PSZC/łil.NIC"TWA

pszczołę środkowoeuropejską. W rejonie Karpat u pszczół miejscowych stwierdzono najdłuższe w kraju języczki - przeciętna dla populacji 6,30 mm, zaś na północno wschodnim Podlasiu przeciętna wartość tej cechy wynosi 6,20 mm, podczas gdy dla pszczoły środkowoeuropejskiej jest ona najmniejsza - 6,10 mm. W badaniach z lat pięćdziesiątych populacja pszczół tej rasy lokalnej na obszarze środkowowschodniej i północnowschodniej Polski odznaczała się bardzo wysokim wyrównaniem. Niejednolite pod względem długości języczka były natomiast populacje na Podgórzu i w zachodniej Polsce, co świadczyło o ich zmieszańcowaniu.

I )ługość języczka, jak żadna inna cecha ilościowa, dobrze nadaje się do odróżniania ras geograficznych i lokalnych w obrębie gatunku Apis mellifera. Poza tym zmienność geograficzna tej cechy wydaje się podlegać regule Allena. W kierunku / północy na południe oraz ze wzniesieniem nad poziom morza języczek pszczół się wydłuża. W populacji pszczoły środkowoeuropejskiej na terenie Polski stwierdzono następującą zależność względem szerokości geograficznej:

y = 6,100 - 0,020(x - 52,415)

gdzie y symbolizuje długość języczka, a x stopnie geograficzne (w przedziale 50°-55° szerokości północnej).

Z tułowiem łączy głowę szyja (cervix). Jest to krótki błoniasty „rękaw”, wzmocniony przez drobne silnie schitynizowane płytki na jego bokach. Znajdujące się w przedniej części szyi łączą się ruchomo, za pomocą kłykci, z brzegami otworu potylicznego, a w tylnej - z płytkami bocznymi pierwszego pierścienia tułowia. U błonkoskrzydłych głowa jest bardziej ruchliwa niż u innych owadów, ponieważ płytka brzuszna przedtułowia wraz z przednią parą nóg oraz płytkami bocznymi jest luźno połączona z resztą tułowia za pomocą rozciągliwych błon.

2.3.4. Tułów

2.3.4.1. Budowa tułowia

W skład tułowia (thorax) wchodzą u owadów trzy segmenty wyposażone w trzy pary nóg (Ryc. 2.3.4.1.a.). U niektórych błonkoskrzydłych, u owadziarek i żądłówek (grupa Apocrita, Petriolata), odwłok przewęża się między pierwszym a drugim pierścieniem w cienki trzonek (petiolus). Wskutek tego u owadów należących do tej grupy, a więc i u pszczoły, pierwszy segment odwłokowy wchodzi w skład tułowia i jest funkcjonalnie z nim związany.

Pierwszy pierścień tułowia nosi nazwę przedtułowia (prothorax), drugi śródtułowia (mesothorax), trzeci - zatułowia (metathora:c), a wchodzący w skład tułowia pierwszy pierścień odwłoka - propodeum. Każdy segment tułowia składa się z czterech płytek: grzbietowej (tergum, notum), brzusz-

Ryc. 2.3.4.1.a. Budowa tułowia pszczoły (wg Snodgrassa): I - przedtułów; II - śródtułów; III - zatułów; IV - pierwszy pierścień odwłokowy; 1,2- tarczka i zatarcze pierwszego segmentu tułowia; 3,4 - tarczka i zatarcze drugiego segmentu; 5 - płytka boczna pierwszego segmentu; 6 - płytki boczne i brzuszne drugiego segmentu; 7 - płytki boczne trzeciego segmentu; 8 - skleryt szyjny; 9, 10, 11 - biodro pierwszej, drugiej i trzeciej pary nóg

nej (sternum) i dwóch bocznych (pleurae). Płytce grzbietowej nadaje się również nazwę łuku plecowego (tergit), brzusznej zaś - płytki piersiowej (sternit). W każdej płytce brzusznej rozróżnia się dwie części: przybrzuszną (episternum) i przygrzbietową (epimerum).

Trzy tergity tułowia i pierwszy odwłoka są ze sobą dość silnie połączone w półkoliste sklepienie. Pozostałe zaś części tworzą rodzaj miseczki o obwodzie nieco większym, niż obwód sklepienia grzbietowego. Brzegi obu tych półkul łączy rozciągliwa błona; dzięki temu grzbietowa część tułowia może się nieco przesuwać w górę i w dół w stosunku do brzusznej.

Pierścienie tułowia są rozwinięte nierównomiernie. Segmenty przedtułowia i zatułowia są wąskie, natomiast tergit śródtułowia jest bardzo szeroki. Grzbietowa część śródtułowia podzielona jest poprzeczną głęboką bruzdą na 2 części: za-okrąglona przednia nosi nazwę tarczki (scutum), a półksiężycowa tylna -zatarcza (scutellum). Również i stemit drugiego segmentu jest silnie rozrośnięty. Pierwszy segment odwłoka (propodeum) jest dość duży i wyraźnie widoczny.

Na bocznych częściach tergitów drugiego segmentu tułowia mieszczą się prze-tcli lin ki (stigmae) pierwszej pary, pozostałe 9 par - na następnych pierścieniach ciała, do ósmego odwłokowego włącznie. Przetchlinki pierwszej pary są największe i mają kształt owalnej szczeliny. Otwory pozostałych przetchlinek są okrągłe.