img242 (11)

30 Druidzi

wania na ciężkie czasy. Hezjod (VII/VT w. p.n.e.), Pauzaniasz (V w. p.n.e.)^: oraz Galen (129-199 n.e.) wspominają żołędzie jako źródło pożywienia. Według Pliniusza, żołędzie mielono i pieczono w formie chleba. Poeta Owidiusz (Publius Ovidius Naso, 43 p.n.e.-17 n.e.) wskazywał na żołędzie jako pierwszy pokarm dany ludziom po upadku z drzewa Jowisza. Również Strabon pisze

0    żołędziowym chlebie jako podstawowym pokarmie Celtów z Iberii, a księga Leabhar na Nuachonghbala, spisana ok. 1150 r. przez Fionna Mac Gormain z Glendalough, wspomina pewien szczególnie nieurodzajny rok, gdy każdy kłos rodził tylko jedno ziarno, a każdy dąb tylko jedną żołądź, co wskazuje, że jeszcze wówczas żołędzie traktowano w Irlandii, na równi z ziarnem, jako pożywienie.

Dęby dawały starożytnym mieszkańcom Europy nie tylko pożywienie, ale również drewno na opał i ważny budulec. Pozostałości zabudowy drewnianej wskazują na mądre użycie zasobów leśnych. Największym szacunkiem cieszyły się dęby, dostarczające najtwardszego i najbardziej użytecznego surowca. Z tego okresu, który trwał prawdopodobnie tysiąc lat, bierze swój początek kult dębów

1    wiara w „mądrych ludzi dębu”, obecna w większości starożytnych religii indoeuropejskich. Znajomość drzew dawała możliwość przeżycia, a zatem mądrość. Profesor Jacąues Briard podkreślił w pracy L 'Age du Bronze en Europę barbare (Epoka brązu w Europie barbarzyńskiej, 1976), że: „Leśni ludzie przez długi czas pełnili ważną rolę w barbarzyńskich cywilizacjach Zachodu”. Briard zapomniał jednakże dodać, że rola „leśnych ludzi” nie ograniczała się do Europy barbarzyńskiej, lecz rozciągała się także na Europę południową, a nawet Grecję i Rzym; również w innych społeczeństwach Indoeuropejczyków można odnaleźć ślady tego konceptu. W mitologii indyjskiej wielki bóg Brahma zamieszkiwał święte drzewo figowe (Ficus religiosa), Wisznu mieszkał w jego gałęziach, a każdy liść przypisywano innym bóstwom. Rolnicze ludy Indii zakładały wsie niedaleko świętych gajów (sarna), uważanych za pozostałości dziewiczych lasów. O znaczeniu tych gajów świadczy fakt, że podczas uprawy roli pozostawiano je nietknięte z myślą o miejscowych bóstwach. Nawet Śiwa zamieszkiwał drzewo - klejowiec (Aegle marmelos).

Na początku pierwszego tysiąclecia p.n.e., gdy Celtowie zaczęli zdobywać coraz liczniejsze terytoria, wszystkich uczonych mężczyzn i kobiety w ich społeczeństwie określano mianem „znawców dębów”. W religii celtyckiej dąb był nadal czczony jako wielki symbol wzrostu i rozwoju, a kult dębu przetrwał u Celtów dłużej niż u Greków i Rzymian.

Ze źródeł irlandzkich możemy wywnioskować, że każde plemię celtyckie miało swoje własne święte drzewo - crann bethadh (drzewo życia) stojące, jako totem

^: W V w p.n.e. żył Pauzaniasz, dowódca wojsk spartańskich podczas wojen perskich. Autor najprawdopodobniej ma na myśli Pauzaniasza Periegeta, żyjącego w drugiej połowie II w. n.e., geografa i podróżnika, autora 10 ksiąg Wędrówek po Helladzie, zawierających opisy poszczególnych krain, wydarzeń i obyczajów (przyp. tłum.).

czy talizman, w centrum ich terytorium. W starożytnej Irlandii często prowadzono walki plemienne i^najazdy jedynie w celu zniszczenia świętego drzewa wrogiego klanu, co prowadzić miało do jego upadku.

John A. MacCulloch stwierdził, że „oprócz Celtów, również inne ludy aryjskie uważały dęby za symbol naczelnego boga, słońca lub nieba, prawdopodobnie jednak jego pierwotne znaczenie było inne”. Z kolei James G. Frazer zauważył, że „kult dębu, lub boga związanego z dębem, wspólny był dla wszystkich gałęzi ludów aryjskich w Europie”, czyli dla potomków Indoeuropejczyków. Dąb niejednokrotnie symbolizował w różnych społeczeństwach ojca bogów, co wiązało się prawdopodobnie z jego majestatycznym wyglądem, rozmiarami i długowiecznością. Dąb stanowił również starożytny symbol falliczny.

Starożytni Litwini kojarzyli Perkunasa, boga gromu i błyskawicy, z dębem i wierzyli, że po śmierci ich dusze zamieszkają w tych właśnie drzewach. Aby zapewnić sobie dobre zbiory, Litwini, nawet jeszcze w szesnastym wieku, dokonywali poświęcenia dębu poprzez obrzędowe wypalenia. Estończycy wcierali krew zwierząt w dęby poświęcone bogu Taarze, co miało zapewnić opady deszczu i dobre żniwa. Symbolika dębu widoczna jest także u narodów słowiańskich. Słowianie poświęcili dąb Perunowi, bogu burzy i piorunów. W Nowogrodzie znajdował się wyrzeźbiony wizerunek Peruna, przed którym należało utrzymywać wieczny płomień. Według Jakuba Grimma (1785-1863), liczne święte dęby znajdowały się w Dolnej Saksonii, Westfalii i innych terenach Niemiec. Z całą pewnością również starożytne ludy germańskie czciły dąb i poświęcały go Thorowi, bogu gromu. W Anglii Anglosasi czcili dęby w ramach własnej religii, a nie jak uprzednio sądzono, wskutek odziedziczenia tradycji po Celtach. We Francji chrześcijaństwo częściowo przejęło niektóre święte dęby, o czym może świadczyć Nasza Dębowa Pani z Anjou i z Orthe w Maine. W.Y. Evans Wentz cytuje księdza kanonika Mahe: „na wielu skrzyżowaniach dróg spotkać można piękne wiejskie dęby udekorowane Figurkami świętych”. Podsumowując: święte dęby znaleźć można w całej Europie, zwłaszcza jako symbole boga gromu. W Anglii symbolika ta przetrwała do czasów stosunkowo współczesnych, co poświadcza ludowe porzekadło zanotowane przez Williama Hendersona w pracy Folklore of the Northern Counties of England (Folklor północnych hrabstw Anglii, 1866):

Dąb w każdej porze

piorun ściągnąć może.

Jak już wspomniałem, kult dębu nie ograniczał się do ludów północnej Europy. Ludy Grecji i Italii też kiedyś znały kult dębu. Może o nim świadczyć poświęcony Zeusowi dąb w Dodonie i obchodzone ku jego czci święto w Platejach. Jowiszowi, rzymskiemu odpowiednikowi Zeusa, poświęcono Kapitol, gdzie rósł święty dąb. Akt poświęcenia miał miejsce, gdy Romulus pokonał Akrona, króla sabińskiego miasta Caeniny, i ofiarował jego zbroję