Image 11 (8)

Ten wielki, jak na owe czasy, historyk zajmował się też geografią, byl autorem mapy świata (Ges periodos). Opiera) się na mapie Anaksy-mandra i dal opis znanego wówczas Grekom rejonu Morza Śródziemnego, Egiptu i wyżyny Iranu. Opierając się na informacjach kupców milezyj-skicli, wspomina też o kraju bursztynu. Wiele jednak podanych przez niego informacji było fałszywych, wskutek braku dostatecznych wiadomości.

Jeszcze przez dłuższy czas po Mckatojosie (do połowy IV w. p.n.e.) przedmiotem utworów pisanych były genealogie bogów i bohaterów czynu mitycznego. Jednakże wzory Hckatojosa, ograniczenia i wypierania mityzmu w piśmiennictwie historycznym, znalazły godnych naśladowców. llellanikos z Lcsbos (druga połowa V w. p.n.e.), choć związany z prozaikami z przełomu VI i V w. pne, byl nowatorem, rozszerzającym krąg tego, co godne dociekania i opisania. Nie zrywając jeszcze z okresem mitycznym, któremu poświęcił kilka dziel (Atlalis. Asopis. Troika, Phoronis), Hellanikos zajął się także wydarzeniami „z czasu ludzkiego". Pisał głównie historie poszczególnych miast lub krain greckich takich, jak: Argos, Ateny, Lcsbos, Arkadia. Beocja, Tessalia. Rozpoczynał je od czasów mitycznych do współczesności. Jako materiał posłużyła mu zebrana przez niego i uporządkowana cala dotychczasowa tradycja, zwłaszcza ustna tradycja lokalna oraz własne obserwacje. Warte podkreślenia jest usiłowanie wprowadzenia do prac chronologii nieznanej na ogól Grekom, którzy nie znali kalendarza. Historia miast (nazywana horoi -roczniki) pisana była w schemacie analilyczno-sprawozdawczym w oparciu o lata panowania królów danego miasta i listów urzędników. W pracach poświęconych krajom i ludom „barbarzyńskim” (Persika, Skythika, Aigiptiaka) główną uwagę zwróci! na panujące w nich obyczaje, czym zapoczątkował starożytną etnografię. Podkreślając jego wysiłki w dziedzinie chronologii, należy wymienić jeszcze napisane przez niego dzieło: Kapłanki Hery z Argos, w którym uszeregował i zestawił w porządku chronologicznym luźne wiadomości o dziejach całego świata, od czasów mitycznych po teraźniejszość. Za podstawę chronologii wziął listę kolejnych kapłanek Hery z Argos.

Decydującego kroku naprzód w historiografii starożytnej dokonał Hcrodol z Halikarnasu (Azja Mniejsza 484-42.^100). Przez dłuższy czas mieszkał w Atenach, gdzie uzyskał przydomek „ojca historii”. Napisał bowiem piękną prozą długie dzieło historyczne - Historio - zdobywając tym jedno z pierwszych miejsc w historiografii i historii greckiej. Nim jednak napisał to dzieło odbył ogromne i sławne podróże po państwie perskim, Egipcie, wybrzeżach Morza Czarnego, docierając aż do Scytów.

Podróże miały za zadanie zebranie materiału faktograficznego o życiu tamtych ludów, ich dawnej tradycji i bieżących obyczajów. Jego bystry umysł pozwolił mu zebrać ogromny materiał faktograficzny, zarówno z państw greckich, jak i ludów obcych. Warto porównać jego wstępną ogromną pracę nad zebraniem materiału faktograficznego z pracą dzisiejszych historyków, którzy źródeł do napisania dzieł historycznych poszukują w archiwach i bibliotekach własnego kraju i ewentualnie w państwach obcych (dla historii powszechnej). Nie muszą jednak (choć mogą do czasów współczesnych) zbierać potrzebnych iin informacji z przekazów ustnych, jak to czynił Herodot. Najprawdopodobniej llerodot nie pominął także ówczesnych archiwów, były one jednak daleko uboższe i jako prywatne nie zawsze dostępne dla badaczy.

Po powrocie do Aten Herodot uporządkował zebrany materiał i rozpoczął pisanie dzieła. Świadomie chyba /.rezygnował z wydarzeń rozgrywających się w czasach bogów i bohaterów (herosów), choć w ich realność nic wątpił. Pisząc swoje dzieło główny wysiłek poświęcił na artystycznym i krytycznym przedstawieniu wiadomości „o tym co się stało przez ludzi, o wielkich czynach dokonanych przez ludzi. Greków i nie-Grcków, w czasach pokoju ludzkiego, jak również o obyczajach i wierzeniach różnych obcych ludów żyjących współcześnie, o fizycznym ukształtowaniu i osobliwościach krajów przez nic zamieszkałych". Podstawą dzieła są czyny ludzkie uznane za godne do zapisania, które pamięć zachowała w tradycji ustnej, głównie wojny grecko - perskie, ale także wydarzenia starsze odnoszące się do wielkich monarchii wschodnich i miast greckich, zawarł w nim również losy tyranów, królów spartańskich, wielkich arystokratów i wiele innych ważnych informacji.

Od strony metodologicznej Herodota można uznać za empiryka, (wiedza bezpośrednia) podkreślał, że autopsja i osobista wiedza autora mają wyższość nad informacjami pośrednimi, dlatego nie wierzy, jeśli sam nie widział lub nie sprawdził. Nie zawsze jednak trzyma się tego wzorca i podaje wiele wieści bez sprawdzenia, choć nieufnie odnosi się do pierwiastków cudownych i nadludzkich, kapituluje wobec snów i wyroczni. Mimo wysokiej oceny napisanego przez niego dzieła jego poglądy religijne w dużej mierze odbijają się na historii, która jest dla niego w dużej mierze przejawem woli bogów, kierują oni postępowaniem ludzi i dziejami świata według własnego upodobania. Dlatego leż Herodot nie szukał przyczyn ani związków wewnętrznych między faktami, tłumacząc wszystko wolą bogów. Występuje także w jego historii wiele nieścisłości chronologicznej, statystycznej a także przejawy tendencyjności. Mimo tych man-

29