img514 (4)

156 Sacrum i profanum

pochodzenia (bull-roarer, krzemienne noże do obrzezania itp.). Inicjacja to tyle, co proces duchowego dojrzewania; w historii religii całej ludzkości zawsze spotykamy ten sam temat: inicjowany, człowiek, który poznał misteria, jest tym, kto wie.

Ceremonia ta wszędzie zaczyna się w ten sposób, że neofita opuszcza rodzinę i zaszywa się w samotności w buszu. Już tutaj pojawia się symbol śmierci: las, dżungla, mroki symbolizują zaświaty, „świat podziemny”. W niektórych krajach wierzy się, że to tygrys przychodzi i unosi na grzbiecie neofitę do dżungli; dzikie zwierzę to ucieleśnienie przodka mitycznego, mistrza inicjacji, który wiedzie chłopca w świat podziemny. W innych stronach uważa się, że neofitę połyka dzikie monstrum; w brzuchu potwora panuje noc kosmiczna, istnienie embrionalne, zarówno na płaszczyźnie kosmicznej, jak ludzkiej. W niektórych krajach w buszu znajduje się chata inicjacyjna — tam właśnie młodzi kandydaci uczestniczą w próbach inicjacyjnych, tam są wtajemniczani w tajemną tradycję plemienia. Chata inicjacyjna symbolizuje macicę¹²². Śmierć neofity to powrót do stanu embrionalnego, nie należy jednak rozumieć tego wyłącznie w sensie fizjologii ludzkiej — trzeba to postrzec także w sensie kosmicznym; stan embrionalny odpowiada przejściowej regresji do świata wirtualnego, prakosmicznego.

Inne rytuały wyjaśniają symbolizm śmierci inicjacyjnej. U pewnych ludów kandydatów kładzie się do świeżo wykopanych dołów, u innych kandydaci — obłożeni gałęziami — leżą nieruchomo niczym trupy. Jeszcze gdzie indziej naciera się ich białym proszkiem, aby wyglądali jak upiory. A zresz-

¹²² Zob. R. Thurnwald, Primitiue Initiations- und Wiederge-burtsriten, „Erancs-Jahrbuch”, Rhein-Verlag, Ziirich, t. VII/1950, s. 321-398, tu s. 393.

fą: neofici naśladują zachowanie upiorów; kiedy jedzą, nie pomagają sobie palcami, chwytają kęsy zębami, tak jak czynią dusze zmarłych. Także tortury, jakim muszą się poddać przechodzący inicjację, mają rzecz jasna różnorodne znaczenia. Ale to jedno znaczenie jest wspólne im wszystkim: poddawany mękom, kaleczony neofita jest torturowany, ćwiartowa-ny, gotowany lub smażony przez demony inicjacji, to znaczy przez przodków mitycznych. Owe cierpienia fizyczne odpowiadają sytuacji kandydata pożartego przez „demona zwierzęcego”, poćwiartowanego w paszczy potwora inicjacyjnego, trawionego w jego żołądku. Także okaleczenia (wyrywanie zębów, amputacja palców itd.) są symbolami śmierci. Praktyki polegające na zadawaniu ran wiążą się w większości z bóstwami lunarnymi. Księżyc okresowo znika, umiera, by po upływie trzech nocy narodzić się na nowo. Symbolizm lunarny wskazuje na to, że śmierć stanowi pierwszy warunek wszelkiej regeneracji mistycznej.

Poza specyficznymi operacjami w rodzaju obrzezania czy przypiekania, poza okaleczeniami inicjacyjnymi jeszcze inne znaki zewnętrzne wskazują na śmierć i zmartwychwstanie: wykonywanie tatuaży i nacięć. Symbolizm odrodzenia mistycznego przejawia się w różnorodnych formach. Kandydaci otrzymują inne imiona, które od tej pory są ich prawdziwymi imionami. Niektóre plemiona wierzą, że młodzi ludzie poddani inicjacji całkowicie zapomnieli swe wcześniejsze życie. Zaraz po inicjacji karmi się ich jak małe dzieci i prowadzi za rękę; jak dzieci, uczy się ich wszystkiego od nowa. W ogóle w buszu uczą się oni nowego języka, a w każdym razie słów tajemnych, które dostępne są tylko inicjowanym. Z inicjacją wszystko zaczyna się więc od nowa. Niekiedy symbolizm drugich narodzin wyraża się całkiem konkret-