img451 (4)

30 Sacrum i profanum

chcemy ograniczyć się do kilku jedynie przykładów pochodzących z różnych kultur, które mogą pokazać nam, jaką rolę w życiu społeczności tradycyjnej odgrywa święta przestrzeń. (Dla naszego studium nie ma znaczenia, czy ta święta przestrzeń występuje jako miejsce święte, budowla kultowa, miasto czy „świat”.) Jednocześnie wszędzie spotkamy symbolizm centrum świata, który w większości wypadków pomoże nam wyjaśnić zachowanie religijne człowieka wobec „przestrzeni, w której się żyje”.

Zacznijmy od przykładu, który natychmiast wyraźnie unaoczni jedność i różnorodność tego symbolizmu: przykładu Góry Kosmicznej. Już wspomnieliśmy, że wśród obrazów przedstawiających więź między niebem a ziemią pojawia się również obraz góry; zatem góra także przedstawia centrum świata. Takie góry — mityczne lub istniejące w rzeczywistości — wyrastające w centrum świata odgrywają pewną rolę w wielu kulturach. Na przykład góra Meru w Indiach, Haraberezaiti w Iranie, mityczna „Góra Krajów” w Mezopotamii, Garizim (co nota bene znaczy „Pępek Ziemi”) w Palestynie'⁴. Jako axis mun-di łącząca ziemię z niebem góra ta sięga do nieba, tym samym więc oznacza najwyższy punkt ziemi; wobec tego ziemia tworząca wokół niej „nasz świat” uchodzi za krainę położoną najwyżej spośród wszystkich krain. Według tradycji izraelskiej wody Potopu dlatego nie zalały Palestyny, ponieważ była to najwyżej położona kraina ziemi¹⁴. Według tradycji islamskiej najwyżej położonym miejscem ziemi jest ka’ba, albowiem „Gwiazda Polarna świadczy, że leży ona na-

¹' Por. wskazówki bibliograficzne w naszym Mit wiecznego powrotu [dz. cyt., s. 21 i nast. — przyp. dum.].

¹⁴ Por. A.E. Wensinck, E. Burrows, cyt. w: Eliade, Mit wiecznego powrotu [dz. cyt., s. 23 — przyp. tłum.].

przeciwko centrum nieba”¹. Dla chrześcijan Golgota wznosi się na szczycie Góry Kosmicznej. Wszystkie te wyobrażenia stanowią wyraz jednego i tego samego głębokiego uczucia religijnego: „nasz świat” to ziemia święta, ponieważ jest najbliższa nieba, ponieważ stąd, z naszej ziemi można go dosięgnąć; zatem „nasz świat” jest „miejscem wyniosłym”. Z perspektywy kosmologicznej to wyobrażenie religijne znajduje swój wyraz w tym, że ów uprzywilejowany obszar (nasz obszar) przenosi się na szczyt Góry Kosmicznej. Dopiero późniejsze spekulacje wysnuły z tego wszelkiego rodzaju wnioski, na przykład wspomniany wyżej: że Ziemia Święta Palestyna nie została zalana przez wody Potopu.

Ten symbolizm Centrum wyjaśnia także inne zespoły obrazów kosmologicznych i wyobrażeń religijnych. Wymieńmy tylko najważniejsze z nich: a) miejsca święte i święte przybytki znajdują się w centrum świata; b) świątynie to naśladownictwa Góry Kosmicznej, które tworzą więź pomiędzy ziemią a niebem; c) fundamenty świątyni sięgają głęboko, dochodząc aż do obszarów świata podziemnego. Niechże wystarczy ta garść przykładów. Teraz zaś podejmiemy próbę stworzenia jakiegoś ogólnego obrazu różnych aspektów jednego i tego samego symbolizmu, by jeszcze wyraźniej dostrzec związek łączący te tradycyjne wyobrażenia świata.

Stolica władcy chińskiego znajduje się w centrum świata; w miejscu tym zegar słoneczny w dzień przesilenia letniego nie może rzucać cienia². Ten sam symbolizm wiązał się ze Świątynią Jerozolimską; skała, na której się wznosiła, była „pępkiem ziemi”.

1

   Por. tamże.

2

   M. Granet, w: Eliade, Traktat o historii religii, dz. cyt., s. 388.