img516 (5)

160 Sacrum i profanum

sam element wspólny: w obu wypadkach u podstaw tych rytów i misteriów legło głębokie przeżycie religijne. Celem rytów inicjacyjnych zarówno w wypadku inicjacji dojrzewania, jak też tajemnych stowarzyszeń kobiecych [Weiberbiinde] jest dostęp do sacrum — takiego, jakie się objawia kobiecie, jakie bierze na siebie kobiecość.

Inicjacja zaczyna się w chwili pierwszej menstruacji. Ten symptom fizjologiczny oznacza zerwanie, oderwanie dziewczyny od znanego jej świata; gdy tylko pojawia się pierwsza menstruacja, dziewczyna natychmiast zostaje izolowana, oddzielona od społeczności. Izolacja odbywa się w specjalnie do tego celu przeznaczonej chacie, w buszu lub w ciemnym kącie domostwa. Młoda kobieta musi zajmować określoną pozycję, dość niewygodną, unikać światła słonecznego i kontaktu z ludźmi. Nosi specjalny strój, jakiś znak albo jest pomalowana specjalną farbką w kolorze dla niej zastrzeżonym, musi się odżywiać surową strawą.

Izolacja czy skazanie na życie w cieniu — w ciemnej chacie lub w buszu — przywodzi na myśl symbolizm śmierci inicjacyjnej izolowanych w lesie, zamkniętych w chacie chłopców. Pojawia się tu jednak różnica polegająca na tym, że dziewczęta izolowane są zaraz po pierwszej menstruacji — a więc każda oddzielnie — podczas gdy chłopcy poddawani są temu w grupach. Różnicę tę wyjaśnia aspekt raczej fizjologiczny, fizjologia kładzie bowiem kres wiekowi dziewczęcemu. W końcu jednak także dziewczęta tworzą grupę — od tej chwili ich inicjacja ma charakter zbiorowy, a przewodniczą jej stare kobiety.

Jeśli chodzi o stowarzyszenia kobiece, zawsze mają one silny związek z misterium narodzin i płodności. Tajemnica pochodzenia, dokonywane przez kobietę odkrycie, że to właśnie ona jest stwór-czynią na płaszczyźnie życia, tworzy przeżycie religijne, którego nie sposób przełożyć na sposób ekspresji męskiej. Rozumiemy, że początek tajemnym rytuałom kobiecym dało rozwiązanie i że te właśnie rytuały w pewnych sytuacjach przeobraziły się we właściwe misteria. Ślady takich misteriów przetrwały nawet w Europie¹²⁶. Jak mężczyźni, kobiety także znają wiele rodzajów stowarzyszeń — w zależności od typu stowarzyszenia tajemnica i misterium przeżywane są na coraz głębszym poziomie. A więc zrazu istnieje ogólna inicjacja, którą przechodzi każda dziewczyna i każda młoda mężatka; następny etap inicjacji tworzą stowarzyszenia kobiece. Kolejnym etapem inicjacji są kobiece stowarzyszenia misteryjne, na przykład w Afryce czy w antycznej Grecji zamknięte grupy menad. Wiadomo, że te kobiece stowarzyszenia misteryjne przetrwały stosunkowo długo — pomyślmy tylko o wiedźmach w europejskim średniowieczu i ich rytualnych sabatach.

Śmierć i inicjacja

Symbolizm i ryt pochłaniania odgrywają dużą rolę zarówno w wypadku inicjacji, jak też w mitach heroicznych i mitologiach śmierci. Symbolizm powrotu do wnętrza ciała zawsze ma znaczenie kosmologiczne. W symboliczny sposób cały świat razem z neofitą powraca w stan nocy kosmicznej, by zostać stworzony na nowo, a więc by móc się zregenerować. Jak już widzieliśmy¹²⁷, mit o stworzeniu świat recytuje się w celach terapeutycznych. Aby wyleczyć chorego,

¹²⁶    Zob. R. Wolfram, Weiberbiinde, „Zeitschrift fur Volks-kunde”, t. XLII/1933, s. 143 i nast.

¹²⁷    Zob. rozdział II, s. 55 i nast. niniejszego tomu.