img858 (2)

24 Aspekty mitu

odnosi się zawsze do „stworzenia”, opowiada, jak coś zaczęło istnieć lub jak uzasadnione zostały pewne zachowania, instytucje, sposób pracy; zapewne dlatego właśnie mity są paradygmatami wszelkiej znaczącej działalności człowieka; 4. znając ten mit, znamy „początek” rzeczy, a co za tym idzie, jesteśmy w stanie panować nad rzeczami, kierować nimi według naszego uznania; przy czym nie chodzi tu o wiedzę „powierzchowną”, „abstrakcyjną”, ale o wiedzę, którą „żyjemy” — bądź to uroczyście recytując mit, bądź. to odprawiając rytuał, którego mit jest uzasadnieniem; 5. w taki czy inny sposób „żyjemy” mitem, w tym sensie, że stanowi on dominującą nad nami świętą potęgę sławiącą wydarzenia, które przypominamy i ponawiamy.

„Życie” mitami stanowi zatem doświadczenie naprawdę „religijne”, odróżniające się od doświadczenia pospolitego, od życia codziennego. Jego „religijność” polega na tym, że ponawiane są legendarne, intrygujące i znaczące wydarzenia, że uczestniczymy w twórczej działalności Istot Nadnaturalnych; przestajemy istnieć w świecie zwykłym i przenikamy do świata uwznioślonego, przepojonego obecnością Istot Nadnaturalnych. Nie chodzi tu bowiem tylko o wspominanie wydarzeń mitycznych, lecz o ich ponowienie. Na powrót obecni stają się bohaterowie mitu, my zaś jesteśmy im współcześni. Oznacza to również, że nie żyjemy już w czasie, w któiym zdarzenia ułożone są chronologicznie, ale w czasie zaczątkowym, w którym zdarzenia miały miejsce po raz pierwszy. Właśnie dlatego można mówić o „wielkim czasie” mitu: jest to bowiem czas niezwykły i święty, czas, w którym coś nowego, wielkiego i znaczącego objawiło się w pełni. Przeżyć ten czas raz jeszcze, przywracać go tak często, jak to tylko możliwe, ponownie współuczestniczyć w spektaklu boskiej kreacji, spotkać znowu Istoty Nadnaturalne i przyjrzeć się ich stwórczej lekcji —- oto pragnienie, które można wyczytać między wierszami we wszystkich rytualnych iteracjach mitów. Jednym słowem, mity uczą nas, że świat, człowiek i życie mają swój początek — historię nadnaturalną

i że historia ta jest dla nas cenna, znacząca i pouczająca.

Nie moglibyśmy lepiej zakończyć tego rozdziału, jak tylko cytując klasyczny fragment, w którym Bronisław Malinowski podjął próbę opisu natury i funkcji mitu w społecznościach prymitywnych:

Jak się przekonamy, mit badany w swej żywej postaci nie jest symbolicznym, lecz bezpośrednim wyrazem przedmiotu, którego dotyczy. Nie jest wyjaśnieniem zaspokajającym potrzebę zainteresowań naukowych, ale narracją, w której zmartwychwstaje pradawna rzeczywistość, narracją opowiadaną dla zaspokojenia głębokich potrzeb religijnych, uzasadnienia dążeń moralnych, legitymacji nierówności społecznych, wyjaśnienia twierdzeń czy nawet wymogów praktycznych. W kulturze pierwotnej mit jest nieodzowny: wyraża, wzbogaca i kodyfikuje wierzenia; chroni i wzmacnia moralność; gwarantuje skuteczność rytuału i zawiera reguły praktyczne, którymi człowiek powinien się kierować. Mit jest więc żywotnym składnikiem cywilizacji ludzkiej; nie jest czczym opowiadaniem, ale aktywną, stale działającą siłą. Nic jest rozumowym wyjaśnieniem ani wyobrażeniem artystycznym. Jest natomiast pragmatycznym dokumentem pierwotnej wiary i mądrości moralnej... Opowiadania te nic istnieją jako czczy przedmiot zainteresowań, jako fikcyjne czy nawet prawdziwe narracje; dla tubylców stanowią one dowód istnienia pierwotnej, ważniejszej i bardziej istotnej rzeczywistości, która determinuje obecne życie, losy i działania ludzi i o której wiedza dostarcza człowiekowi motywów do działań rytualnych i moralnych, a także wskazówek, jak należy je realizować²⁸.

²⁸ B. Malinowski, Mit w psychice człowieka pierwotnego, przełożyli B. Lcś, D. Praszałowicz, w: tegoż, Dzieła, t. VII: Mit, magia, religia. Warszawa 1990, s. 303. [Przyp. tłum.]