img924

Przeciwstawienie to stanowi wewnętrzną specyfikę języka ogólnego. Wprawdzie teksty gwarowe można utrwalić w piśmie, wprawdzie istniały i istnieją próby stworzenia czegoś w rodzaju języka literackiego gwary (np. w odniesieniu do gwary kaszubskiej, śląskiej i podhalańskiej), ale nie odegrały one większej roli. Wielu badaczy tę specyfikę upatrywało w tym, iż „postać pisana”, „tradycja pisana” umożliwiła w ogóle powstanie języka literackiego jako języka ogólnopolskiego. Pisze np. T. Milewski: „Tylko bowiem dzięki utrwaleniu w piśmie norma literacka może być jednolita na tak dużym obszarze.”¹ Językoznawca ten, ostro kwestionujący zasadność wydzielenia przez Z. Klemensiewicza języka pisanego, stwierdza równocześnie, iż język literacki (ogólny) przeciwstawia się gwarom ludowym min. „izwiązkiem z tradycją pisaną” i „większym bogactwem słownictwa i środków służących do budowy zadań podrzędnie złożonych”². Skoro więc taki wpływ miała „forma pisana”, nie można kwestionować jej ogromnego wpływu na język i jego rozwój.

Zgodzić się można z T. Milewskim tylko w jednym punkcie, ą mianowicie, iż „nie ma [...] odrębnego systemu języka pisanego i mówionego, przynajmniej nie ma go i nigdy nie było w Polsce”³, ale przecież na systemie rzecz się nie kończy. Istnieją różnice: po pierwsze — w funkcjonowaniu jego składników cząstkowych, wariantów; po drugie — w zakresie bogactwa repertuaru środków leksykalnych i syntaktycz-nych; po trzecie — w zakresie struktur na poziomie wypowiedzi i po czwarte wreszcie — funkcjonalnego obciążenia tych czy innych środków językowych. Jeśli język w Wersji pisanej: 1) ujednolica normy, 2) nadaje im zasięg ponadregionalny, 3) wprowadza kodyfikację, hamującą „naturalny” czy „żywiołowy” rozwój systemu, oznacza to, iż ma nader ważny wpływ na język.

W określonych warunkach pomiędzy językiem mówionym (dalej stosuję skrót JM) a językiem pisanym (dalej — skrót JP) może dojść do znacznych zróżnicowań; JP w danym kraju i w danej sytuacji hi-storyezno-kulturowej może uzyskać znaczną autonomię, swój własny nurt rozwoju, a co za tym idzie — własne cechy systemowe. Przekonuje nas o tym historia starych języków literackich, np. sanskrytu, języka starochińskiego, funkcjonujących jako języki poezji, filozofii i reli-gii, języki tekstów pisanych, głęboko odmiennych od żywych języków potocznych. Wzajemne relacje między JM i JP są nader złożone także

40

1

   W. Taszycki, T. Milewski: Polski język literacki powstał w Mało-polsce. Cz. II (napisana przez T. Milewskiego). W: Pochodzenie polskiego języka literackiego. Red. M. R. Mayenowa. Wrocław 1956, s. 401.

2

   Tamże, s. 410.

3

ⁱ Tamże, s. 410.