img936 (4)

ności [...]. Większość asymilacji w powyższych kontekstach ma charakter przypadkowy”, dlatego też w formie reguł przedstawiłem jedynie te zmiany, które —jak się wydaje (por. Łobacz 1982) — mają regularny charakter i w pełni dowodzą aktualności omawianego tutaj zjawiska.

4.2.4. Upodobnienia głoskowe pod względem miejsca i sposobu artykulacji

Sygnalizowane tu zmiany głoskowe mogą dotyczyć zarówno dźwięków samogłoskowych, jak i spółgłoskowych. Jeśli idzie o samogłoski, to względnie często można zaobserwować wariantywną realizację średnich występujących przed glajdarni [u], [u] lub [T].

Segmenty o lub e, występując w tej pozycji, mogą być niezależnie od sąsiedztwa wymawiane jako samogłoski średnie [o], [ej. Pod wpływem prawostronnego sąsiedztwa glajdów [u], [u] lub [7] można jednak zaobserwować podwyższenie artykulacji samogłosek, a w konsekwencji wymawianie dźwięków [ó] lub [ej. Charakteryzowane tutaj zmiany można ująć w formie następującej reguły:

[u] -......-    [ou]    albo    [óu]

[o]    +    [u]-------♦    [ou]    albo    [óu] możliwe także [ou] albo [óu]

[T]--------► [oi] albo [óij możliwe także [oi] albo [ST], por.:

zaczął — [zaćou] albo [zaćóu]

wąsy — [vousy] albo [vóusy] możliwe także [vousy] albo [vóusy] koński—- [koisk’i] albo [koisk’i] możliwe także [koisk’i] albo [kó7sk’i]

[u]-......-    [eu]    albo    [eu]

[e]    +    [u]-......-    [eu]    albo    [eu] możliwe także [eu] albo [ću]

[T] -......-►    [ei]    albo    [ei] możliwe także [ei] albo [ći], por.:

plunęła —- [pluneua] albo [pluneua]

męski — [meusk’i] albo [meusk’i] możliwe też [meusk’i] albo [meusk’i] helleński — [xe»le₍(sk’i] albo [xe»leisk’i] możliwe też [xe»leisk’i] albo [xe»lmsk’i]

I. Sawicka (1995: 124) zauważyła, że „w wymowie krakowskiej słychać także niekiedy podwyższoną artykulację e przed [rj]”. Dźwięk [e] pojawia się w tego rodzaju kontekstach alternatywnie względem średniej samogłoski [e] lub jej znazalizowanego odpowiednika. Dla wymowy krakowskiej charakterystyczna jest więc następująca reguła:

I 12

|e] + [Q’J .A™.?A?^k.‘.^cj.- albo [er]’], albo [et]’] obok [et]’| albo |6Q’|.

por.:

ręki w wym. krakowskiej [rei]’k’i] albo [ret]’k’i] obok [rel]’k’i] albo |rcQ’k’i]

Jeżeli chodzi o spółgłoskowe asymilacje pod względem miejsca i sposobu artykulacji, to dotyczą one różnorodnego kompleksu zjawisk. W tekstach współczesnej polszczyzny mówionej zauważymy wariantywną realizację grup odpowiadających połączeniom literowym trz, tez, -t dż-, drz, dsz, -d dż-, dcz. Pod wpływem sąsiedztwa dziąsłowych głosek [s], [ż], [3], [c[ następuje udzią-slowienie poprzedzających segmentów, które nigdy nie są wymawiane jako przedniojęzykowo-zębowe głoski [t], [d], lecz jako przedniojęzykowo-dziąsło-we [t] lub [d]. Zauważymy więc w tym wypadku regresywne upodobnienie /wartych głosek [t], [d] pod względem miejsca artykulacji do bezpośrednio po nich występujących dziąsłowych dźwięków [s], [c], [ż], [3], por.: trzymać — [tsymać] matczyny — [matćyny] brat dżokeja — [brad 3okeia] drzesz — [dżeś] podszyć — [potśyć]

ród dżokejów — [rud 3okeiiif]

U ⁿ

świadczyć — [śfiatćyć]

Możliwe są jednak nieco inne realizacje, a mianowicie w postaci połączeń nie zwartych [t] lub [d], lecz zwarto-szczelinowych [ć] lub [3] i szczelinowych, przedniojęzykowo-dziąsłowych głosek [ś], [ż] lub zwarto-szczelinowych głosek dziąsłowych [c] lub [3], Cytowane wyżej wyrazy mogą być zatem warian-lywnie wymawiane także i w następujący sposób: trzymać — [ćśymać] matczyny — [ma*ćyny]

brat dżokeja — [br^3okeia] drzesz — [3żeś] podszyć — [poćsyć] ród dżokejów — [ru* 3okeuif] świadczyć — [śf’ia» ćyć]

Tym razem zauważymy regresywne oddziaływanie kontekstu na rodzaj zapory, na którą napotyka powietrze w czasie artykulacji poprzedzającego segmentu. Zwróćmy uwagę na fakt, że głoski [§], [ż], [ć[ lub 13] powstają d/.ięk i szczelinie (ewentualnie zwarciu i szczelinie) utworzonej przez przód języka i dziąsła. Artykulatory zbyt wcześnie wykonując tę szczelinę powodują, że poprzedni segment przestaje być dźwiękiem tylko i wyłącznic zwartym, nasię