img949 (3)

Fonologia

1. Przedmiot i zakres badań fonologicznych

Fonologia jest dyscypliną językoznawczą spokrewnioną z fonetyką. Nauki te różnią się jednak od siebie zasadniczo i to zarówno przedmiotem swoich obserwacji, jak i stosowanymi metodami opisu. Na podstawie dotychczasowych rozważań wiemy już, że przedmiotem badań fonetycznych są teksty języka mówionego. Bez względu na przyjęte założenia metodologiczne fonetycy próbują scharakteryzować i opisać konkretne, zmysłowo postrzegalne, a więc substancjalne zjawiska znamienne dla tekstów mówionych, np. współczesnej polszczyzny. Chodzi im więc o zbadanie zasobu głosek, zmian, jakim te głoski ulegają w różnych kontekstach, oraz o scharakteryzowanie rozmaitych zjawisk prozodycznych, czyli akcentu, iloczasu i intonacji. Fonetycy biorą zatem pod uwagę różne byty dające się zmysłowo postrzegać w tekstach mówionych. Celem ich badań jest pełna i w ramach przyjętych założeń metodologicznych wszechstronna charakterystyka postrzeganych faktów. Znamienny jest jednocześnie fakt, że z fonetycznego punktu widzenia jednakowo istotne są wszystkie zauważane cechy badanego zjawiska. Na przykład głoskę [z] występującą w wyrazie znak

-► [znak] scharakteryzujemy jako pęczek następujących cech artykula-

cyjnych: 1. dźwięczność, 2. ustność, 3. twardość, 4. szczelinowość, 5. przedniojęzykowo-zębowość.

Charakteryzując akustycznie ten dźwięk, moglibyśmy określić go za pomocą parametrów dotyczących: 1. szerokości pasma szumów, 2. donośności szumów, 3. wysokości tonu podstawowego Fo, 4. czasu trwania Fo.

Wszystkie wyżej wymienione cechy charakterystyczne są dla określonego dźwięku mowy. Dają się postrzegać zmysłowo w otaczającej nas rzeczywistości jako parametry charateryzujące głoskowe elementy tekstów mówionych. Z punktu widzenia fonetycznej charakterystyki przykładowo podanej głoski [z] są jednakowo istotne. Nie ma bowiem żadnych racjonalnych argumentów prze-

139