IMG
93 (17)

XLIV IREALIZACJA PRZESZŁOŚCI POLSKI

zasadzie niż historia ludzkości. Tam panowała zasada przeciwstawiania Ludów despotom, tu — narodu pdl^ siki ego innym narodom. Rzeczpospolita szlachecka przedstawiona jest jako ideał wolności politycznej i — co więcej — jako realizator ideału równości (społecznej na drodze.pokojowej. Nawet królowie polscy reprezentowali ideę wolności. Upadek Polski nastąpił w wyniku zbrodniczego zamachu despotów ościennych, w momencie rozkwitu wewnętrznego państwa polskiego. Wreszcie ideą przewodnią historii Polski jest jej związek z katolicyzmem, misją narodową Polaków — obrona i propaganda religii i wolności.

Drogę takiej koncepcji torował antyracjonalistyczny światopogląd poetyk Charakterystyczne dla jego histo-riozofii pojęcie „misji narodowej"' narzuciło takie właśnie przeciwstawienie-r-ogwo-ju-ludzkości indywidualnej drodze PolskLAV tej bowiem dziedzinie tradycje histo-riozofii oświeceniowej okazały się szczególnie nieprzydatne dla wyjaśnienia nowej sytuacji Polski.

/W^Sirtykulach swoich racjonalistyczną teorię ,,.umo-wy-opołecznej’* Rousseau’a krytykował Mickiewicz jako koncepcję, która uczucia narodowe sprowadza tylko jdo wzajemnęgpLinteresu zbiorowiska_jednostek. Dla poety wyrażającego dążenia narodu pozbawionego niepodległości teoria prowadząca do utożsamienia narodu z państwem była nie do przyjęcia. W nienawistnym mu pojęciu „interesu** nie mógł się zmieścić ideał heroicznego poświęcenia się dla OjczyznyTj

Zrozumiałe jest więc, że anty racjonalistyczny charakter historiozofii Mickiewicza zamanifestował się najsilniej na terenie zarysu dziejów Polski. Do potępienia europejskiego porządku wystarczało Mickiewiczowi argumentów racjonalnych, dla uzasadnienia własnej wiary w idealną przyszłość narodu polskiego musiał sięgać do arsenału argumentów religijnych. Sytuacja Polski, rozrywanej konfliktami społecznymi, nie pozwalała na racjonalne uzasadnienie przekonania o jedności narodu w walce o wolność. Mickiewicz, interpretując historię Polski pod kątem owego postulatu jedności, wyeliminował ze swego zarysu momenty walki społecznej.

Traktowanie narodu polskiego jako wybranego (ze wszystkimi wyjaskrawieniami spowodowanymi stylizacją biblijną) wiązało się z idealizacją przeszłości Polski. Źródła tej idealizacji są dwojakie. Z jednej strony, w historii poszukiwał Mickiewicz argumentów na rzecz tezy o' wolnościowej misji Polaków, co znalazło wyraz w tendencyjnym interpretowaniu wielu faktów. Z drugiej strony, na .przedstawieniu dziejów Polski zaważyło dążenie do uwydatnienia historycznych zasług szlachty, jej patriotyzmu. Wykazanie, że szlachta zawsze służyła wolności, że dobrowolnie rezygnowała ze swoich przywilejów, miało przemawiać na rzecz programu pokojowego rozwiązania kwestii chłopskiej. Na idealizację złożyły się jeszcze czynniki uboczne: przywiązanie poety do tradycji Rzeczypospolitej