IMG54 (8)

IV Przedmowa

cznych poczynań profilaktycznych Poczynania takie, choć mogą się różnić w zależności od rodzaju i stopnia zniekształceń zbiorowisk leśnych, muszą jednak uwzględni, zarówno produkcyjne, jak i liczne pozaprodukcyjne funkqe lasu

Gradacje owadów zdarzają się także, aczkolwiek znacznie nadziei, w lasach naturalnych. cechujących się bogactwem składu gatunkowego i urozmaiconą struktura Wskazuje to. że nawet bardzo rygorystyczne pnestnegame zasad higieny i profilaktyki nie jest w stanie całkowicie wyeliminować możliwości powstawania gradacji owadów. Jest więc mało prawdopodobne, aby ochrona lasu mogła się obejść w przy sztoki bez bezpośrednich zabiegów ratowniczych przy użyciu różnych pestycydów. Chodzi jednak o to. aby zabiegi te. zarówno co do stosowanych środków, jak i metod ich aplikacji. nie kolidowały w jaskrawy sposób z postulatami ochrony środowiska przyrodniczego. Niestety, mimo ogromnego postępu wiedzy i praktyki w zakresie zwalczania owadów, stosowane obecnie metody nadal me spełniają wyżej wymienionego postulatu. Również i w tej dziedzinie niezbędne jest więc nasilenie badań podstawowych.

Wczesne dostrzeżenie zagrożenia lasu przez owady ma zasadnicze znaczenie dla skuteczności zabiegów ochronnych. Z tego tez względu zachodzi potrzeba dalszego doskonalenia metod prognostycznych. Prognozy me mogą się bowiem opierać tylko na elementach będących jednym z ostatnich ogniw w schorzeniach lasu.

Dalszego doskonalenia wymaga również system poczynań decydujących o podjęciu bezpośrednich zabiegów ratowniczych. Chodzi tu bowiem zarówno o ustrzeżenie gospodarki leśnej przed dotkliwymi stratami jak i o ochronę biocenoz leśnych przed zaburzeniami powodowanymi przez pestycydy.

Niezbędne jest również powszechne zrozumienie, ze podjęcie szeroko zakrojonych bezpośrednich zabiegów ratowniczych jest jednocześnie poczynaniem mającym na celu ochronę środowiska przyrodniczego. Co prawda, zabiegi takie powodują przejściowe zaburzenie w biocenozach leśnych, chromą jednak przed katastrofą ekologiczną będącą następstwem zniszczenia lasu na wielkich obszarach.

Podstawy wszelkich działań z zakresu ochrony lasu przed owadami muszą opierać się na dobrej znajomości biologii i ekologu owadów leśnych, znajomości zasad funkcjonowania ich organizmów, a przede wszystkim na dokładnym rozpoznawaniu gatunków w ich różnych stadiach rozwojowych. Temu celowi służy entomologia leśna, której wyodrębnienie i rozwój nastąpił w pierwszej połowie XIX wieku, a która doczekała się ogromnej liczby publikacji w różnych krajach, w tym także szeregu podręczników akademickich.

W Polsce, po prawie trzydziestu latach od wydania pierwszego w naszym kraju podręcznika poświęconego entomologii leśnej .Entomologia leśna z zarysem akarolo-gii" (B. KiełczewskJ, A. Szmidt, W. Kadłubowski. PWRiL, 1967). ukazuje się obecnie poprzedzony tą przedmową podręcznik, który powstał w następstwie wieloletniego procesu dydaktycznego prowadzonego przez Katedrę Ochrony Lasu i Ekologii SGGW. a który ma wypełnić długotrwałą lukę wydawniczą w tak ważnym dla ochrony lasu przedmiocie.

Jan Dominik

1. Wstęp

1.1. Zakres i zadania entomologii leśnej

Entomologia jest nauka o owadach </. greckiego trtkmon - owad). W dawnej literaturze polskiej do określenia omawianego przedmiotu używano rodzimego terminu „owado* znawstwo'*.

Wyodrębnienie z. nauk zoologicznych zawdzięcza entomologia wyjątkowej pozycji owadów wśród pozostałych 60 gromad zwierz*. Owady pełnią bowiem ogromną rolę w przyrodzie i mają istotne znaczenie w życiu człowieka i jego działalności gospodarczej. Dotychczas opisano ponad 900 000 gatunków owadów zasiedlających różne regiony kuli ziemskiej, a zdaniem wielu entomologów jest to zaledwie czek gatunków występujących na Ziemi Co roku opisuje sie tysiące nieznanych dotychczas gatunków owadów i to nic tylko w mało pod tym względem poznanych obszarach tropikalnych, ale tak/e w strefie umiarkowanej.

Owady są rozmieszczone na wszystkich kontynentach i wyspach / ukształtowaną glebą i roślinnością, a liczba ich gatunków maleje prawie regularnie od równika w kierunku okolic podbiegunowych, gdzie są spotykane na obszarach z roślinnością tundrową i sub-arktyczną. Zajmując praktycznie wszystkie ekosy ślemy lądowe i wodne, występują od pustyń do wysokich gór. w wodach słodkich i słonych, a tak/e w gorących /rodłach o temperaturze wody sięgającej 60*C Owady wchodzą w najrozmaitsze związki z przedstawicielami własnej gromady i / innymi organizmami, stając sie roślino/ercjmi. drapieżnikami, pasożytami, para/ytoidami. soprofagami. komcnsalami lub współżyją z różnymi mikroorganizmami. Są również obiektem Zerow ania innych zwierząt i miejscem rozwoju patogenicznych mikroorganizmów Ogromną role odgrywają w przyrodzie d/ięki swym historycznie ukształtowanym związkom z kwiatami, w wyniku których zdobywają wysokowarto-ściowy pokarm, a równocześnie umożliwiają generatywne rozmnażanie się roślin owado-pylnych.

Ogromnym problemem współczesnego świata, cierpiącego w znacznych obszarach na niedobór żywności, drewna i innych produktów roślinnych, stała się ochrona produkcji roślinnej przed owadami Rozwój produkcji roślinnej pociąga bowiem za sobą wzrost jej zagrożenia przez szkodniki, które obecnie mszczą w skali Ziemi znaczną część plonów, gdy tymczasem 1/3 część ludności naszego globu cierpi od głodu lub odczuwa brak drewna

Entomologia leśna jest działem entomologii jako nauki zoologicznej i równocześnie działem ochrony losu jako dyscypliny wchodzącej w zakres nauk leśnych Zajmuje się pis-znamcm owadów zamieszkujących las. a szczególnie wielostronnym poznaniem wyglądu i biologu gatunków odgrywających ważną rolę w gospodarce leśnej, jako szkodników liści, pączków, nasion, oswjców i szyszek, łyka i miazgi, systemów korzeniowych bądź drewna drzew żywych lub martwych.

Celem entomologu leśnej jest ponadto poznanie naturalnych wrogów r chorób szkodliwych owadów. Nic pomija tez podstawowych wiadomości z zakresu morfologu, anatomii, fizjologu, zoogeografii i taksonomii owadów. Pełny zasób tych wiadomości jest niezbędny do realizacji zadań ochrony lasu przed owadami i organizacji walki z mmi. Ostatecznym