IMG$68

168 JĘZYK I MI2TUDA KH. | H.

§ 70. Te dwie sztuki stowarzyszyły się ze starszą od nich sztuką gestu, nazywaną tańcem. Możemy stąd przypną czać, że we wszystkich czasach i u wszystkich ludów można by było znaleźć pewien rodzaj tańca, muzyki i poezji Rzymianie podają nam, że Gallowie i Germanowie mieli swoich muzyków i poetów. Za naszych czasów zauważono to satno u Murzynów, u Karaibów i Irokezów. Znajdujemy w ten sposób wśród barbarzyńców zarodki sztuk, które się wykształciły u narodów cywilizowanych, a które dzisiaj, przeznaczone do zaspokajania zbytku po naszych miastach, tak odbiegły zda się od swych początków, że bardzo nam trudno je rozpoznać.

§ 71. Ścisły wzajemny związek tych sztuk u ich kolebki jest istotną przyczyną, która sprawiła, że starożytni zmieszali je razem pod jedną nazwą rodzajową. Termin muzyka obejmuje u nich nie tylko sztukę, którą oznacza w naszym języku, ale także sztukę scenicznego gestu, taniec, poezję i deklamację. Większość wrażeń wywoływanych przez ich muzykę trzeba więc odnosić do tych połączonych sztuk, a wtedy nie wydadzą się nam one tak zdumiewające¹.

§ 72. Treść pierwszych poezji nasuwa się nam w sposób oczywisty. W epoce tworzenia się społeczeństw ludzie nie mogli jeszcze zajmować się rzeczami służącymi do czystej zabawy. Potrzeby, które zmuszały ich do łączenia się razem, ograniczały horyzont ich myśli do tego, co mogło być dla nich pożyteczne albo konieczne. Poezję i muzykę uprawiano więc tylko w tym celu, aby uczyć religii i praw oraz żeby przechowywać pamięć wielkich ludzi i usług, jakie oni oddali społeczeństwu. Nic innego nie nadawało się do tego lepiej, a raczej był to jedyny środek, jakim można się było posługiwać, ponieważ pismo nie było jeszcze znane. Tak więc wszystkie pomniki starożytności dowodzą, że te sztuki były u swej kolebki przeznaczone do uczenia ludów. Gallowie i Germanowie posługiwali się nimi, aby przechowywać swoje dzieje i prawa. U Egipcjan i Hebrajczyków tworzyły w pewnym sensie część religii. Dlatego też starożytni żądali, aby w wychowaniu głównym przedmiotem była muzyka (biorę ten termin w całej rozciągłości, jaką mu wtedy nadawano). Rzymianie uważali muzykę za konieczną dla każdego wieku, uważając, że uczy tego, czego dzieci nauczy/; »ię mają, i tego, co wiedzieć winny osoby dorosłe. fj Greków nieznajomość toj sztuki wydawała się hańbą, dlatego że muzyk i uczony byli dla nich jednym i tym samym, toteż ignoranta oznaczano w ich języku imieniem człowieka, który nie zna muzyki. Lud ten nie przypisywał ludziom wynalazku tej sztuki i wierzył, 20 instrumenty budzące w nim większy podziw posiada od bogów. Mając więcej wyobraźni od nas, był bardziej wrażliwy na harmonię; zresztą jego poszanowanie dla praw, religii i wielkich ludzi, których sławił w pieśniach, przeszły do muzyki, a ta przechowywała tradycję tych rzeczy.

§ 73. Kiedy prozodia i styl stawały się prostsze, proza zaczęła coraz bardziej oddalać się od poezji. Z drugiej strony umysł poczynił postępy, dzięki czemu w poezji zjawiły się nowsze obrazy. Tym sposobem oddaliła się ona także od potocznego języka, stała się mniej dostępna dla ludu i mniej stosowna do nauczania.

Poza tym fakty, prawa, wszystko, co ludzie musieli wiedzieć, tak się pomnożyło, że pamięć była już za słaba, by podołać takiemu brzemieniu. Społeczeństwa wzrosły do tego stopnia, że z trudem tylko można było podawać prawa do wiadomości wszystkich obywateli. Trzeba było więc uciec się do jakichś nowych sposobów pouczania ludu. Wtedy to wynaleziono pismo. Wyłożę poniżej, jaki był jego rozwój².

U kolebki tej nowej umiejętności poezja i muzyka zaczęły zmieniać swój przedmiot; podzieliły się na to, co pożyteczne i to, co przyjemne, aż wreszcie ograniczyły się prawie do czystej przyjemności. Ale im mniej stawały się konieczne, tym więcej szukały sposobności, by się bardziej podobać, i poczyniły obie znaczne postępy.

Muzyka i poezja, nierozłączne dotychczas, zaczęły p<> osiągnięciu doskonałości dzielić się na dwie różne sztuki, chociaż zarzucano błąd tym, którzy pierwsi odważyli się je rozdzielić. Wrażenia, jakie mogły wywoływać bez udzielania sobie wzajemnej pomocy, nie były jeszcze dość widoczne, nie prze-

1

Mówią na przykład, że muzyka Terpandra uśmierzyła bunt; ale muzyka ta nie była prostym śpiewem, tylko wierszami, które deklamował poeta.

2

Rozdział XIII tej księgi.