IMG05

obydwie fazy zachodzi z niejednakową prędkością, w wyniku czego substancje te rozdzielają się. Efektywność podziału każdego ze składników pomiędzy obydwie fazy określa stosunek podziału, tj. stosunek stężenia składnika w fazie stacjonarnej do jego stężenia w fazie ruchomej po ustaleniu stanu równowagi w danej temperaturze i ciśnieniu.

43. PODZIAŁ METOD CHROMATOGRAFICZNYCH

Wielość rozwiązań i zastosowań procesów chromatograficznych spowodowała, że dzisiaj trudno jest jednoznacznie określić poszczególne typy i rodzaje chromatografii.

Ze względu na mechanizm podziału rozdzielanych substancji pomiędzy fazą ruchomą i stacjonarną rozróżnia się pięć rodzajów chromatografii:

1)    adsorpcyjną, gdzie fazą stacjonarną jest ciało stałe (adsorbent), a ruchomą — ciecz lub gaz. Rozdział mieszaniny opiera się na różnicy współczynników adsorpcji, jakie wykazuje adsorbent w stosunku do poszczególnych składników rozdzielanej mieszaniny;

2)    podziałową (rozdzielczą), gdzie układ faz stanowią dwie ciecze lub ciecz i gaz, których jedna ciecz, unieruchomiona na odpowiednim nośniku — jest fazą stacjonarną, druga zaś jest fazą ruchomą;

3)    jonowymienną, gdzie wykorzystuje się różnice w sile wiązania poszczególnych składników mieszaniny przez wymieniacz jonowy, który stanowi tu fazę stacjonarną. Fazą ruchomą może być tu woda albo roztwór elektrolitu lub czynnika kompleksotwórczego, przez co można uzyskać rozdział kationów na kationitach i anionów na amonitach.

4)    osadową (chemichromatografię), gdzie rozdział następuje na podstawie różnic w szybkości powstania osadów oraz ich trwałości. Fazą nieruchomą jest umieszczona na porowatym nośniku substancja tworząca ze składnikami mieszaniny osady, a fazą ruchomą — rozpuszczalnik rozpuszczający te osady;

Tabela 9. Podział chromatograficznych metod rozdzielania

Faza stacjonarna		Faza ciekła	Faza stała
Przeważająca zasada rozdziału		podział	adsorpcja
Faza	, gazowa chromatografia gazowa	chromatografia gazowa podziałowa (chromatografia gaz—ciecz)	chromatografia gazowa adsorpcyjna (chromatografia gaz—ciało stałe)
ruchoma	ciekła chromatografia 1 cieczowa	chromatografia cieczowa podziałowa (chromatografia ciecz—ciecz)	chromatografia cieczowa I adsorpcyjna (chromatografia ] ciecz-ciało stałe)

5) żelową, gdzie fazą stacjonarną jest granulowany spęczniały żel, a fazą ruchomą woda lub inny rozpuszczalnik. Rozdział mieszaniny następuje w wyniku różnic w zdolności do dyfundowania składników mieszaniny do cząstek żelu.

Oprócz przedstawionego podziału istnieje jeszcze wiele innych. Przegląd chromatograficznych metod rozdzielania według rodzajów fazy ruchomej i stacjonarnej oraz mechanizmu rozdzielania podano w tab. 9.

4.4. CHROMATOGRAFIA KOLUMNOWO-CIECZOWA

Chromatografia kolumnowo-cieczowa ma zastosowanie zarówno do celów analitycznych, jak i w wielu procesach technologicznych. Procesy rozdziału mieszanin substancji mogą przebiegać poprzez: adsorpcję, podział, sączenie molekularne, wymianę jonową lub chemisorpcję. W zależności od typu procesu dobiera się odpowiedni sorbent. Procesy rozdzielania na kolumnach stosuje się zazwyczaj w skali makroanalizy.

Ul. ZASADNICZE ELEMENTY ZESTAWU CHROMATOGRAFICZNEGO

Zasadnicze elementy zestawu do chromatografii kolumnowo-cieczowęj przedstawiono na ryc. 87.

Kolumna chromatograficzna jest w praktyce naczyniem kształtu cylindrycznego o różnych wymiarach. Na dobór właściwej wysokości kolumny w głównej mierze mają wpływ własności cząsteczek rozdzielanych składników. Na ogół dokładność rozdziału jest tym większa, im wyższa jest kolumna. Wielkość średnicy kolumny jest najczęściej proporcjonalna do ilości substan-

Doprowdzonie

rozpuszczalnika

Er Drugi eluent do uzyskiwania gradientów stg-żenia lub pH

Faza stacjonarna *;*.] (adsorbent) lub nośnik fazy stacjonarnej

J Odbieralnik

Ryc. 87. Schemat zestawu do chromatografii kolumnowo-deczowej

125