IMG26 (10)

306

Koncept*)* pola enanenlowcM'

Tymczasem nowych spostrzeżeń 1 wniosków może dostarczył prirdr wszystkim anslisa systemu słownikowego współczesnych jeżyków europejskich, ponieważ podejmujący Ją lingwista ma możność konfrontacji swych hipotez z żywym poczuciem Językowym określonej społeczności. Warto wiąc odnotować częstsze niż dawniej pojawianie się w okresie powojennym prac o tym charakterse; my poświęcimy uwagę dwu spośród nich; rozprawie E. Oksaara: Semantische Studien in Sinnbereich der Schnellipkeit (plótzłich, schnett und ihre Synonirnlk im Deutsch def Ot* pentnart und a es Frilh-Hoch- und Spdcmittelalterf), Uppsala 1938 — oraz pracy S.*Ohman: Wortinholt und Weltbłld. Vergleichendr und methodo-lopisrhe Studien zu fiedeutungilehre und Wortfeldtheorie, Stockholm 1951.

Monografia Oksaara, poświęcona analizie niemieckich przysłówków tempa, jest zamierzoną polemiką z głównymi tezami teoretycznymi Triera, ich sprawdzeniem na bogatym i różnorodnym materiale. Różnice między obu autorami uwidoczniają się już w sposobie określenia przedmiotu i celu badań. Trier dąży do rekonstrukcji „siatki pojęciowej", znajdującej odbicie w zespole nazw intelektu —- Okzaar zmierza do wyodrębnienia grupy przysłówków 1 wyrażeń przysłówkowych w takim układzie, w Jakim występują one rzeczywiście w świadomości współczesnego użytkownika języka niemieckiego. Pole Triera Jest pewnym systemem logicznym, stworzonym przez samego badacza, pole Oksaara «— przeciętną normą wyabstrahowaną z wielu indywidualnych układów tej grupy słownictwa. Oksaar mianowicie zebrał odpowiedzi ankietowe od 225 studentów uniwersytetów zachodnioniemieckich. Mieli oni podać znane aobie odpowiedniki wyrazów tchnęli i plótzłich, zarówno jednowyrazowe, jak wielowyrazowe, i zinterpretować ich swoiste cechy semantyczne. Zgromadzony w ten sposób matę dał zaskakuje swym bogactwem i różnorodnością: autor uzyskał ponad 240 odpowiedników wyrazu plóts-lich i 630 ekwiwalentów słowa tchnęli.

Materiał ten rzuca ciekawe światło na problem stosunku indywidualnych pól szybkości do tego kompleksu terminów, który niejako stawia mówiącym do dyspozycji system słownikowy języka niemieckiego. Więcej niż połowę spośród dziewięć!uset przysłówków szybkości wymieniono w odpowiedziach tylko jeden raz; kilka osób podało ogółem siedem spośród nich. Nie znaczy to oczywiście, że pozostałe wyrazy nie były tm znane; jest natomiast niewątpliwe, że terminy oznaczające tempo akcji nie tworzyły w ich świadomości jakiegoś zwartego kompleksu, nic narzucały im się w sposób konieczny w związku z ci ntralnymi wyrazami pola: plótzłich 1 schnell. W praktyce zatem badau :zej językoznawca ma do czynienia z ugrupowaniami leksykalnymi bardzo zróżnicowanymi, inaczej ukształtowanymi w każdym indywidualnym systemie językowym. Owa swoistość zależy Jak najściślej od czynników pozalingwistycznych, wiąże się z odmiennym doświadczeniem środowiskowym pewnych grup mówiących: odrębne określenia szybkości podawali np. w ankiecie informatorzy uprawiający sport motorowy.

W teorii Triera pola mają charakter właściwie statyczny, ulegają tvlko powolnemu, wielowiekowemu praekomponowaniu wewnętrznemu. Ókaaar pokazuje pole szybkości jako ugrupowanie nieustannie zmienne, do którego ciągle włączają się elementy nowe, tworzone doraźnie pod wpływem bodźców sytuacyjnych (por. wyrażenie przysłówkowe u>l« fi*