IMG11 (6)

Danuta Buttler

KONCEPCJE POLA ZNACZENIOWEGO

Semantyka jest niewątpliwie dyscypliną najbardziej „ogólnohumani-styczną” spośród działów nauki o języku, nie tylko dlatego, że w jej zakresie zbiegają się zainteresowania językoznawców — i filozofów, psychologów czy socjologów, ale także i z tego względu, że jej osiągnięcia badawcze zdolne są skupić uwagę ogółu ludzi wykształconych. Dotyczą one bowiem tego aspektu funkcjonowania języka, który jest szczególnie interesujący, a zarazem łatwo uchwytny dla niespecjalisty: zasad doboru wyrazów, ich kojarzenia w sensowne związki, grupowania się słów w pamięci językowej mówiących oraz historycznych przeobrażeń ich treści.

Istotne z punktu widzenia praktyczno-normatywnego są np. wyniki badań nad zjawiskami wieloznaczności i homonimii, nad synonimiczno-ścżą wyrazów i ich typowym kontekstem.

Tym bardziej więc szkoda, że tak mało popularyzuje się wyniki badań i problematykę nauki o znaczeniu. Odnosi się to szczególnie do jej nowszych koncepcji teoretycznych, często oczywiście dyskusyjnych czy w pewnych punktach zawodnych, zawierających jednak propozycje i ujęcia. które stanowią krok naprzód w rozwoju tej dyscypliny. Taki właśnie charakter mają koncepcje określane zazwyczaj ogólną nazwą teorii pola znaczeniowego, które od trzydziestu przeszło lat stanowią przedmiot ożywionych dyskusji w środowiskach językoznawczych różnych krajów.

Celem tego artykułu jest omówienie teoretycznych podstaw nowej metodologii badań semantycznych i wyników prac stosujących ją w praktyce; trzeba się przy tym zastrzec, że ma on charakter wyłącznie referujący, opiera się zarówno na rozprawach teoretyków pola, jak na już istniejących opracowaniach syntetycznych *, nie zawiera natomiast krytycznej interpretacji omawianych poglądów, która byłaby możliwa dopiero wtedy, gdyby została sprawdzona na polskim materiale leksykalnym przydatność poszczególnych tez w szczegółowej analizie. Samo jednak' zaznajomienie szerszego kręgu czytelników z tą ciekawą i dla rozwoju semantyki przełomową problematyką wydaje się celem, dostatecznie usprawiedliwiającym opracowanie takiego przeglądu.

¹ Wyzyskano w szczególności następujące omówienia krytyczne teorii pola znaczeniowego: H. Kronasser, Handbuch der Semasiologie, Heidelberg 1952, s. 133—1 7;

S. Ulłmann, Precis de semantięue franęaise, Beme 1952, s. 303—309; O. S, Achana* nova, Oberki po obitej i russkoj leksikologii, Moskva 1937 (§ 1 rozdziału 111 i f 2 rozdziału V); A. A. Ufinnceva, Teorii „semantiCeskogo polja" i vormainosu ich pri-menentja pri izućeniju slooamogo sostapa jazyka. W zbiorze: Voproty teorti jeżyka v sopremennoj zarubeźnoj Uugwstike, Moskva 1901, s. 30—64; tej samej autorki: Opyt izućenija leksiki kok sistemy, Moskva 1902; S. Ohinan, WotUnhult and Wrlt-bUd, Stockholm 1951, a. 72—M; E. Oksaar ■— wstęp do pracy Semantische Studien im Sinnbereich der Schnelligkeit, Uppsala 1950 oraz szereg rozpraw polemicznych, opublikowanych po wydaniu pracy Triera Der deutsche Wortachetz im Sisnbezirk des Yerstandea, które będą cytowane w dalszym ciągu artykułu.