29965 IMG16 (6)

98

Koncepcje pola znaczeniowego

r*robv kompleksowego opisu zjawisk leksykalnych datują się np. od momentu powstania onomasjologii. Rozwój te] nowej dyscypliny językoznawczej by) swoistą reakcją na zastój tradycyjnej semantyki, na jej wyłącznie ewolucyjny i „atomistyczny" sposób analizy. W przeciwieństwie do semaąjologii, której centralnym pojęciem było znaczenie, ono-mazjologia na pierwszy plan wysuwa przedmiot realny i analizuje technikę jego oznaczania. Zamiast tradycyjnego pytania semantycznego: jakie zmiany nastąpiły w znaczeniu pewnego wyrazu? onomazjo-łegia formułuje inne: jak w historycznym rozwoju języka zmieniały się nazwy danego przedmiotu? Onomazjologiczny punkt wyjścia („od przedmiotu — do nazwy") stal się teoretyczną podstawą nowego nurtu leksykografii; twórcy słowników o takiej orientacji starają się nadać im układ rzeczowy, wyodrębnić naturalne ugrupowania wyrazów, odpowiadające pewnym kompleksom realiów (np. nazwy pór roku, drzew itp.).

Teorię układu rzeczowego rozwinęli Hallig i Wartburg w rozprawie Begnffssystem ais Gruiidlage fur die Lezikographie *, praktyczną zaś jej realizacją stał się znany słownik Dornseiffa Der deutsche Wortschatz na eh Sochpruppe* ^ł. O ile jednak prace leksykograficzne tylko pośrednio wiązały się z teorią pola znaczeniowego, o tyle bezpośrednim już jej prekursorem był R. M. Meyer, autor pracy Bedeutungssyrteme w której rozpatrywał różne typy ugrupowań leksykalno-znaczeniowych. Pewne grupy słowne mają według niego charakter naturalny, odpowiadają jakimś układom zjawisk ippiata realnego, ich rzeczywistemu rozczłonkowaniu (np. nazwy roślin), inne trzeba uznać za sztuczne, ustalone konwencjonalnie przez pewną społeczność (np. rangi wojskowe), jeszcze inne' można by nazwać półsztucznyrru, bo mają podstawę naturalną, ale zostały ukształtowane umownie w takiej właśnie, a nie innej formie przez pewne środowisko (np. terminologia łowiecka, sł iwnictwo języków tajnych).

Wyrazy kojarzy w system swoisty sposob ujęcia ich treści, wyodrębniający jakąś wspólną, nadrzędną cechę semantyczną („indjyiduełler Ge-sichtspunkt"); np. znaczenia wyrazów rennen, la u fen, marsekieren — łączy nadrzędne pojęcie „szybkiego ruchu naprzód". W jednym systemie mete działać kilka czynników scalających. Celem semantyki jest właśnie ich wykrycie w żywiołowo powstających grupach leksykalnych. Systemy znaczeniowe mają granice stałe, przesunięcia i zmiany następują tylko w ich wewnętrznym rozczłonkowaniu.

Terminu ..pole znaczeniowe’' użył po raz pierwszy Gunther lpsen w pracy Der alte Orient and die Indogermanen *. Przeciwstawił on w niej słownictwo odziedziczone, tworzące określone g upy rzeczowe, „pola" (np. leksyka z dziedziny hodowli bydła) — wyrażę n niejako „wędrownym* zapożyczeniom, które me łączą się związkami Złączeniowymi z pozostałą częścią zasobu leksykalnego.

Początkowo dość nieokreślone pojęcie pola semantycznego sprecyzował potem lpsen w artykule Der neue Spraehbegriff ^M, w którym określił je j&ko zespół wyrazów skojarzonych nadrzędną treścią znaczeniową, mą,

*    E fialłig — V. «n Wutbwf, BeertffsapMm ałs Onmliut fitr ii* Leiike-INpM*. rwiurti mmm OiświąunMM, Berlin IfAZ.

? W, PanuwirtŁ 0*r śnueiw ffomduii *mrh S/aehęntppen. 111 Aufl. Berlin IMS.

*    E M Meyer, Baeleniiina**»>>we. Jkitichriii fur wriikUwIi SmtUie mUmkęT 1MBHHB, s BE Om niÓMriwlim Ttiei, JMtecśhE fur druucśe Wurtfor-admea*¹ MiatJUB. BeżtE s, UE-IU.

*    FumeW-tn u-    Sne.łiey, Hcideibftty lOżt, fc. MO.    j