IMG93 (3)

84

maiki ss mrowisku Obecność licznych matek u ras poliginicznych prowadzi poprzez, „odkłady do kolonijnego zasiedlania terenu. Kolonie takie mogą się składać z kilkudziesięciu, a nawet z kilkuset mrowisk (są to Izw. kolonie „polidomicznc") połączonych ze sobą siecią wspólnych dróg. Do sztucznej kolonizacji mrówek materiał „odkładowy" może być pobierany tylko z kolonii polidomiczncj, nawet jeśli kolonia liczy tylko kilka gniazd. Nic wolno pobierać odkładów z gniazd pojedynczych, wskazujących, że utworzone one zostały prze/ monogatniczną rasę mrów ki.

Zabieg przeprowadza się wczesną wiosną po zejściu śniegu, gdy mrówki przebywają na wierzchołku mrowiska i wygrzewają się w promieniach słońca. Po odsłonięciu powierzchniowej warstwy kopca o miąższości 20 cm wsypuje się szybko, za pomocą szpadla, materiał budulcowy mrowiska wraz z mrówkami do płóciennych pojemników, tzw. worków transportowych Podkówki z. wszytymi 2 obręczami i wiązaniami poniżej dolnej obręczy oraz ze specjalnym wkładem (rys. 7.3). Mieści on kilkadziesiąt litrów materiału mrówczego. Na jeden odkład zużywa się 5-10 pojemników materiału. Gniazda macierzyste (skąd pobrano odkłady) należy uzupełnić odgarniętą uprzednio warstwą wierzchnią i osłonić gałązkami. Pobrane odkłady przewozi się do drzewostanów przewidzianych jako obiekt sztucznej kolonizacji i tam wybiera miejsca dość dobrze nasłonecznione, na skraju lasu i w małych lukach, gdzie odkłady wysypuje się na stare, ale nie w pełni zmurszałe pniaki po ściętych drzewach. Okolice pniaka oczyszcza się z. runa. a na jego czole rozsypuje się garść cukru. Jeśli pniaków brak. należy miejsce pod odkład oczyścić z runa i ustawić pionowo węzę pszczelą, która następnie powinna zostać całkowicie przykryta odkładem. Odkłady należy rozmieszczać w sposób kolonijny, pamiętając, by w skład nowej kolonii wchodziły odkłady tylko z jednej macierzystej kolonii polidomiczncj. Odkłady okrywa się suchym chrustem lub grodzi stożkami z siatki. Ponieważ nie zawsze w odkładach znajduje się dostateczna liczba samic, wskazane jest zasilać odkłady poczwarkami samic. Poczwarki pozyskuje się w dni słoneczne i ciepłe, najlepiej w maju i czerwcu, opatentowaną metodą T Podkówki. Po zebraniu dostatecznej liczby poczwarck z. różnych mrowisk tego samego gatunku należy je pomieszać i zasilać podkłady na kolonizowanym terenie. Na każdy odkład wysypuje się około 300-500 oprzędów. Przy sztucznej kolonizacji mrówek należy się liczyć z tym. że mrówki rezygnują z wybranego przez nas miejsca wyłożenia odkładu i przenoszą się gdzie indziej, w bardziej dogodne im otoczenie. Należy wówczas powtórnie zabezpieczyć tworzące się w ten sposób mrowisko. Wysuwane przypuszczenia, że mrówki starają się umieszczać gniazda nad krzyżującymi się żyłami wodnymi, me znalazły potwierdzenia naukowego.

Koncentracja ptaków owadożemych w miejscach szczególnie wyróżnianych przez szkodliwe owady należy do podstawowych zabiegów profilaktycznych. Osiąga się ją przez stwarzanie ptakom korzystnych warunków lęgowych i zabezpieczenie pokarmu w okresach jego braku. Temu celowi służy wywieszanie skrzynek lęgowych, zakładanie kołnierzy lęgowych wokół pni wybranych dr/cw, karmników i poidelek. Szczegóły

Rysunek 7.3

Worek - transporter do przenoszenia odkładów mrowisk pomysłu T. Podkówki (z Koeblers. 1968)

konstrukcji tych urządzeń i ich zakładanie, podobnie jak i urządzenia protegujące nietoperze. omawiają podręczniki ochrony lasu.

Oddziaływanie na komponenty biocenoz leśnych przez organizacje zastępczych ogniw w łańcuchach pokarmowych należy do ważnych, a wciąż niedostatecznie realizowanych zabiegów profilaktycznych.

Zagospodarowanie lasu rębnią zupełną i tworzenie rozległych powierzchniowo monokultur sosnowych, zwłaszcza na siedliskach borów mieszanych, zniszczyło wiele ogniw w łańcuchach pokarmowych troficznej sieci biocenoz leśnych. Zniszczenie wielu ogniw zastępczych w równoległych łańcuchach pokarmowych, a pozostawienie prawie wyłącznie łańcuchów głównych, których ogniwem wyjściowym jest sosna, wpłynęło na uaktywnienie procesów gradacyjnych foliofagów tego gatunku. Sytuacja taka nastąpiła przez zniszczenie liściastych gatunków podszytowych i runa. które tworzyły początek łańcuchów pokarmowych, w skład których wchodziły też ogniwa żywicieli zastępczych i pośrednich dla głównych polifagicznych pasożytów ważnych szkodliwych foliofagów sosny. Obecność takich żywicieli - fitofagów żerujących na podszycie dębowym, domieszkowych gatunkach liściastych, jak brzoza, osika, kruszyna, jarzębina lub roślinach runa. a w borach sosnowych świeżych, szczególnie na borówce czernicy, jest konieczna dla utrzymania dostatecznie wysokiego poziomu liczebności polifagicznych pasożytów, które mogą porażać szkodniki igieł sosny. Ma to znaczenie szczególnie wówczas, gdy liczebność tych ostatnich w okresach Intencyjnych - międzygradacyjnych. jest mała. Powszechnie uważa się też, że jedną z głównych przyczyn ograniczonej roli polifagicznych pasożytów, których reakcje na silne zmiany liczebności foliofagów przebiegają z opóźnieniem, jest to. że w ubogich biocenozach zagospodarowanych borów sosnowych średni poziom ich liczebności jest niewielki. Odtworzenie ogniw pośrednich i zastępczych przez urozmaicenie składu gatunkowego drzewostanów i wprowadzenie podszytowych gatunków domieszkowych miałoby właśnie na celu zwiększenie średniego poziomu liczebności omawianych pasożytów, co mogłoby mieć wpływ na przyspieszenie ich reakcji na wzrost liczebności szkodliwych foliofagów.

Postępowanie takie jest w pełni uzasadnione i perspektywiczne na siedliskach bonus mieszanych i siedliskach żyżniejszych. Doprowadzenie tam do zgodności między biotopem a biocenozą przez rekonstrukcję składu gatunkowego i struktury drzewostanu jest wa-runkiem uaktywnienia naturalnych w takich ekosystemach polifagicznych pasożytów, których obecność jest z kolei warunkiem działania mechanizmów homeostatycznych.

W borach świeżych i borach suchych wprowadzenie wiciu domieszkowych gatunków liściastych, które nie są właściwe dla ubogich siedlisk, a więc nie odpowudają warunkowi osiągnięcia jedności biocenozy z. biotopem, może przynieść tylko ograniczony sukces bio-cenotyczny. Zakres możliwości operowania składem gatunkowym drzew domieszkowych w borach suchych sprowadza się w zasadzie tylko do brzozy brodawkowatej. a w bor/c świeżym głównie do dębów i buka (rys. 7.4). Mimo żc rola tych gatunków jako domiev m biocenotycznej na siedlisku boru suchego i boru świeżego me jest dla procesów regul.ii \ i nych decydująca, to podszyty pełnią tu jednak bardzo ważną funkcję w obiegu ni.iiern i kształtowaniu mikroklimatu leśnego. Zwiększone ocienienie dna lasu. zwiększona uilgoi ność powietrza i ściółki, jaka występuje pod podszytem liściastym, może ograniczyc swi.i lloluhnc gatunki szkodników, a sprzyjać rozwojowi mikroorgani/mow wywołujących cho roby owadów. Ważną funkcję w procesach regulacji pełni natomiast w Kirze świeżym inno leśne, a zwłaszcza borów ka czernica, stwarzając warunki egzystencji dla szeregu tiiola