IMG 93

[3]

Pisarz i jego sobowtór

49

biograf izmowi, ale obie tendencje prowadzą tak czy inaczej do stylizacji życia — bądź „w życiu”, bądź „w literaturze”, są kreacją biografii, przy czym biografia to tyle, co „życie zbeletryzowane”. Odczuwalny redukcjonizm obu tych ująć wynika z każdorazowo jednostronnego ukierunkowania zależności; trzeba zatem zmierzać do nadania (przywrócenia?) charakteru dialektycznego relacji między życiem i literaturą, między dziełem i twórcą.

Chyba już powszechna zgoda na nieuchronność mediacji sprawia, że spory toczą się teraz o rodzaj przekładu zewnętrznej problematyki i literatury na jej problematykę wewnętrzną: Krytyk jako twórca fikcji genezy, Jednostka a rozwój literatury, Dialog idei: marksizm i humanistyka rozumiejąca, Biografia pisarza jako jednostka procesu historycznoliterackiego, Autobiografizm jako hipoteza konieczna — to znamienne tytuły⁴. Akcent pada nie na literaturę samą, lecz na sferę zapośred-n i c z e ń między Ego a literaturą. Jednocześnie dramatyczność tej relacji ulega raz po raz zatarciu w procesie hieraręhizowania coraz to bardziej anonimowych „instancji nadawczych”. .Neutralizacja osoby pisa-r rza w procederze interpretacji stała się „dzisiejszą normą czytania (znawców)”: „proces lektury przestał być rozumiany jako doświadczenie kon-^{1 2} taktu z zapisem konkretnej osoby — sprawcy dzieła, pisarza. [...] Upieramy się przy poglądzie, że utwór jest bytem egzystującym niezależnie od swego twórcy. Wyobrażamy sobie proces twórczy jako wycofywanie się pisarza z powstającego dzieła, zarazem jednak jako stopniowe instalowanie się w owym dziele kogoś innego, kto do nas — czytających —. mówi”³. Ktoś inny! Mówimy wtedy: „autor wewnętrzny”, „gospodarz poematu”, „obraz autora”. Chciałoby się powiedzieć: „Nie tyle wierna kopia, nie tyle alter ego — ile coś jeszcze ważniejszego: ego alter, inny ja sam” pisarza ⁶. Pisarz i jego literacki sobowtór.

Metafora literackiego sobowtóra dobrze oddaje stan przyciągania i odpychania między dziełem i pisarzem, bo to rozdwojenie czy też zdwojenie opiera się zawsze na nierozerwalnej więzi. Związek sobowtórstwa jest związkiem permanentnym, zarazem związkiem, który

4 — Autor — podmiot.

1

⁴ Zob. J. Kleiner, op. cii.; J. Mukarovski, Jednostka a rozwój literatury, tłum. J. Mayen [w:] Wśród znaków i struktur. Wybór szkiców, [red. J. Sławiński], Warszawa 1970; M. J a n i o n, Dialog idei: marksizm i humanistyka rozumiejąca [w:] Humanistyka: poznanie i terapia,- Warszawa 1974; J. Sławiński, Myśli na temat: biografia pisarza jako jednostka procesu historycznoliterackiego [w zbiorze:] Biografia — geografia — kultura literacka, [red. J. Ziomek i J. Sławiński], Wrocław 1975; J. Ziomek, Autobiografizm jako hipoteza konieczna („Treny" Jana Kochanowskiego), loc. cit.

2

   J.'Sławiński, O dzisiejszych normach czytania (znawców), „Teksty”, 1974, nr 3, s. 29—30. Por. A. Okopie ń-S ł a wi ń s k a, Relacje osobowe w literackiej komunikacji [w zbiorze:] Problemy socjologii literatury, [red. J. Sławiński]² Wrocław 197].

•    Por. E. Morin, Kino i wyobraźnia, tłum. K. Eberhardt, Warszawa 1975,s.43.