IMG43

przy Henryku do bitwy pod Flarchheim. Gdy zatem przez tamten czas w źródłach niemieckich o Wratysławic głucho, więc mamy nowy argument, lubo także negatywny: że skoro nie w Niemczech, więc chyba działał wtedy w folsce²⁴*.

Takie są otóż argumenty, które chociaż z osobna nie koniecznie mocne, to jednak razem wzięte wystarczą jak mniemam na stwierdzenie faktu, że po strąceniu Bolesława panował w Krakowie Wratysław. Ale razem z tern nasuwa się postulat konieczny, że panowanie czeskie w Krakowie nie mogło zacząć się inaczej ani kiedyindziej jak tylko przy zegnaniu Bolesława, czyli, że Wratysław był spółdziałaczem tego faktu, i to potężniejszym, skoro on a nie Herman zasiadł na stolicy krakowskiej. Ale wróćmy znowuż do roku 107811079.

IV.

Miało się wszystko i koniecznie ku wielkiej i rozległej wojnie, i ku wielkim przewrotom; jakoż, padło niezadługo młode królestwo polskie. Jaki był przebieg faktyczny, czy była wojna i bitwy, jedna czy kilka, i gdzie zaszła ostateczna katastrofa, w Krakowie czy gdzieindziej; albo czy może nie było żadnych bitew, a tylko odstępstwo od króla - na te pytania nie ma odpowiedzi, bo z całego przebiegu tych wypadków znamy źródłowo tylko jeden szczegół, mianowicie ten: ze skazanie biskupa czyli »brzydka zemsta zaszkodziła wielce* królowi. Ale ta wiadomość, chociaż jedyna, pozwala nam przecież wejrzeć w chrono-logję ówczesnych wypadków. Bo skoro stracenie biskupa odbyło się na dniu 11 kwietnia 1079 - tej dacie można zaufać, ile że zapisano ją najpóźniej pod koniec panowania Hermana²⁴⁴ - skoro więc egzekucja odbyła się w pierwszej połowie kwietnia, a na schwycenie i proces można odłożyć marzec, przedtem zaś miała już miejsce owa akcja biskupa, bliżej nieznana, ale wedle Galla »zdra-dziecka*, więc trzeba rozumieć że bunt przeciw Bolesławowi zaczął się jeszcze wzimiezroku 1078 na 1079, a przygotowanie t.j. robota spiskowa musiała być w roku 1078. Tu zatem byłby początek całej sprawy. I zgadza się to nie źle z tem, co też wiemy o sprawach niemieckich i czeskich tamtego roku (1078), mianowicie o groźnem podówczas położeniu Henryka i Wratysława. Musieli się bronić, zwłaszcza od niebezpieczeństwa polskiego, więc - podniecili Hermana do buntu. Jak się do tego wzięli, i przez kogo, o tem powiedziałem już wyżej że pada podejrzenie na biskupa i kanclerza Jaromira, że przyłożył do tego rękę. Dowodu nie ma, ale są okoliczności, które warto przytoczyć.

^M Cfr. Meyer von Knonau loc. cit. pod rokiem 1078 i 1079. Juz nawet o bitwie pod Mel-richstadt, stoczonej dnia 7 sierpnia 1078, nie ma pewności czy Wratysław był tam obecnym, c:v tylko jego wojsko. Za udziałem osobistym przemawia tylko jedno źródło, którego jednak Knonau nie uznaje za bezwzględnie wiarogodne III, 141 nota 68.

^Mł Obacz Szkic Nr. IX.

Z antecedcncyj Jaromira przypominam, ze przed szesnastu laty wyświęcono go na dijakona (1061), i to gwałtem, bo senior Wratysław tak był postanowił, iżby najmłodszy z braci był księdzem. Ale Jaromir miał wstręt do sutanny, więc uciekł do Polski* do Bolesława, przebywał u niego nie mniej jak sześć lat, i dopiero w roku 1067, kiedy zdarzyło się ze biskup praski umarł, wtedy dopiero dał się namówić braciom że wrócił — prosto na katedrę biskupią. Jak o biskup sprawiał Wratysławowi nic mało kłopotu, gdy innego biskupa, morawskiego, najeżdżał i bił i kopał nogami. Cytowany do Rzymu, przed papieża, umiał jednak wywikłać się zręcznie. Miał też ulubioną zabawę, że strącał ludzi z nie-naćka do głębokiej wody²⁴⁵. W dziesiątym roku biskupstwa otrzymał pieczęć kanclerską królestwa niemieckiego (1077), a w kilka lat później użył praktyki kanclerskiej na sporządzenie owego fałszywego aktu, mocą którego miałby prawo zagarnąć Kraków do swojej dijecezji praskiej. Ale to była sztuka późniejsza (1085); zaś teraz, kiedy układano zmowęz Hermanem, miałżeby Jaromir o mej nie wiedzieć? Jako kanclerz był chyba z urzędu powołany do takiej roboty, a R>l-skę znał lepiej niż kto inny. Wszakzeż przebywał tam sześć lat; od wydania Świę-tawy za Wratysława (1063) był Hermanowi swachem, więc mogli się nagadać dowoli o krzywdach i spólnych interesach junjorów. Nie trzeba też izby kanclerz jeździł teraz sam do Hermana. Przebywając głównie a przynajmniej bardzo często z powodu urzędu w Regensburgu, mógł łatwo upatrzeć w pobhzkim klasztorze weltenburskim owego opata imieniem Henryka, o którym starałem się wykazać w poprzednim Szkicu, że przybył do Polski chyba jeszcze w roku 1078; i ten otóż mógł być ajentem wyprawionym od Jaromira do Hermana.

A powtórzę tu co powiedziałem na tamtem miejscu: że opaci nic wyjeżdżali ze swoich klasztorów do obcych krajów bez ważnego powodu, a zwłaszcza bez pozwolenia swoich, zwierzchników; owszem, chyba tylko za ich rozkazem; i tak też Henryk²⁴⁶. A jeżeli ten opat niemiecki zasiadł potem niezadługo na stolicy gnieźnieńskiej, co już była nominacja Hermana, toć musiał mu oddać jakąś niezwyczajną przysługę.

Tak układam szczegóły roboty spiskowej. Są to oczywiście tylko domysły, ale należało je wyrazić, bo mogą się przydać za odkryciem nowych wiadomości źródłowych, chociażby najdrobniejszych.

Co spowodowało Hermana, że dał się nakłonić do buntu, można zgadywać na różne strony. Seniorowie, bywało, uciskali junjorów. W Czechach, po śmierci Brzetysława, senior Spytygniew wygonił Wratysława i zabrał mu dzielnicę, a dwóch innych uczynił jednego łowczym, a drugiego kuchmistrzem swojego

^m Te szczegóły ob. u Kośmy.

^Ił* Biskupem regensburskim tj. ordynariuszem Weltenburga był wtedy Ocon (1060—1089); przeciwnik reformy gregoriańskiej, nie ogłaszał w swojej dijecezji rozporządzenia papieskiego 0 celibacie.