IMG36 (4)

8

AEROPE

równie tragiczna i wypełniona zbrodniami. Aedon była córką Pandareosa z Miletu i żoną artysty Polytechnosa (o znaczącym imieniu). Razem z nim mieszkała w Kolofonie w Lydii. Mieli jednego syna, Itysa. Dopóki czcili bogów, Polytechnos i Aedon byli szczęśliwi. Ale własne szczęście wbiło ich w pychę i przechwalali się, że prowadzą życie bardziej zgodne niż Hera i Zeus. Hera, aby ich ukarać, nasłała na nich Niezgodę, Eris, która wzbudziła w nich chęć współzawodnictwa. Zabrali się oboje do roboty: on do budowania rydwanu, ona - do tkania. To spośród nich, które później skończyłoby swoje dzieło, miało drugiemu darować służącą. Przy pomocy Hery Aedon wygrała. Rozgoryczony Polytechnos postanowił się zemścić. Udając się do Efezu poprosił swego teścia o pozwolenie zabrania Chelidon, siostry Aedon, aby złożyć wizytę Aedon. Po drodze zgwałcił młodą dziewczynę, dałjej strój niewolnicy, obciął włosy i zagroził śmiercią, jeśliby wyznała siostrze, kim jest. Następnie przybywszy do Aedon ofiarował jej siostrę jako służącą. Chelidon służyła u swej siostry jakiś czas nie rozpoznana. Lecz gdy pewnego dnia opłakiwała swój los u źródła, podsłuchała to Aedon i rozpoznała ją. Postanowiły się zemścić. Zabiły Itysa i podały go jako potrawę ojcu, a następnie uciekły do Miletu. Polytechnos dowiedział się od sąsiada, jaką zjadł potrawę. Natychmiast udał się za nimi w pościg, ale zatrzymany przez służbę Pandareosa, któremu córki wszystko wyznały, został związany, posmarowany miodem i pozostawiony na łące. Napastowany przez muchy, wzbudził litość Aedon, która odpędziła owady. Jej bracia i ojciec, oburzeni, chcieli ją zaraz zabić. Ale Zeus ulitował się nad nieszczęśliwą rodziną i zamienił ich wszystkich w ptaki: Pandareos został orłem, Harmotoe, matka Aedon - zimorodkiem, Polytechnos - dzięciołem zielonym, gdyż niegdyś Hefajstos ofiarował mu w prezencie dzięcioła. Brat Aedon został zamieniony w dudka, Aedon, jak wskazuje jej imię, w słowika, a Chelidon - w jaskółkę 0ceAi8dav wjęz. greckim oznacza jaskółkę). Dzięki wyjątkowej łasce Artemidy (której pomocy Chelidon wzywała w chwili, gdy jej szwagier ją gwałcił) Chelidon otrzymała prawo przebywania w towarzystwie ludzi, os

Od. XIX SIS n.; AnL Lib. XL

AEROPE (Aepóim)- 1. Minos miał syna Katreusa, który był ojcem trzech córek i jednego syna. Córki jego nazywały się Aerope, Klymene i Apemosyne, syn zwał się Altajmenes. Katreus zwrócił się do wyroczni, aby się dowiedzieć, w jaki sposób umrze. Wyrocznia odpowiedziała mu, że musi zginąć z ręki jednego z własnych dzieci. Katreus zachował tę przepowiednię w tajemnicy, ale nie potrafił zapobiec temu, żeby Altajmenes jej nie poznał. Wtedy zaraz zbiegł z kraju wraz z siostrą, Apemosyne. Ze swojej strony Katreus oddał Aerope i jej siostrę Klymene podróżnikowi Naupłiosowi, z poleceniem sprzedania ich na obczyźnie. Nauplios zabrał obie dziewczyny do Argos. Tam Aerope poślubiła króla tego kraju - Plejstenesa. Z tego związku narodzili się Agamemnon i Menelaos (tab. 2).

Według innego przekazu Katreus wydał Aerope Naupłiosowi i kazał ją utopić, nie z obawy, aby go nie zabiła, lecz dlatego, że oddała się niewolnikowi. Ponadto Aerope poślubiła nie Plejstenesa, ale Atreusa i ten właśnie Atreus był ojcem Menelaosa i Agamemno-na. Aby pogodzić z sobą obie wersje, wymyślono, że

Atreus był synem (lub ojcem) Plejstenesa i że Aerope poślubiła najpierw Plejstenesa, a potem, gdy umarł, Atreusa, i że tych dwoje dzieci zrodzonych ze związku z Plejstenesem wychowywał Atreus.

Poślubiona już Atreusowi Aerope dała się uwieść przez swego szwagra, Tyestesa, i podarowała mu w tajemnicy złote jagnię, które zapewniało -* Atreusowi władzę królewską. Mimo to, dzięki interwencji Zeusa, Atreusowi udało się utrzymać władzę. Aby ukarać żonę, kazał wrzucić Aerope do morza.

2. Pauzaniasz zna jeszcze inną Aerope, córkę Kefeu-sa, która została kochanką Aresa i umarła przy porodzie syna. Wówczas Ares sprawił, że dziecko mogło nadal być karmione piersią zmarłej, os

1. Apd. Bibl. 102,1; Schol. inII. 17; S. Ai. 1297 ischol.; Apd. Ep. O 7,' lO, E. Or 16 a; niezach. tragedia Kretenki; Serw in Verg_ Aer. 1458; Hyg. Fab. 86; Paul. II 18, 2; Ov. Triu. O 391. 2. Paus. Vffl 44, 7.

AFRODYTA (AippoSfrą) - bogini miłości, identyfikowana w Rzymie ze starym italskim bóstwem Wenus (Wenera). Na temat jej narodzin istnieją dwa różne przekazy; raz przedstawia się ją jako córkę Zeusa i -» Dione, a raz-jako córkę Uranosa, którego organy płciowe, odcięte przez Kronosa, spadły do morza i spłodziły boginię, „kobietę - zrodzoną - z - fal” lub też „zrodzoną z nasienia boga”. Ledwo Afrodyta wyłoniła się z morza, została uniesiona przez Zefiry, najpierw na Kyterę, a następnie aż na wybrzeża Cypru. Tam przyjęły ją Pory Roku (Hory), ubrały, przystroiły i zaprowadziły do Nieśmiertelnych. Wersja przekazana przez Lukiana mówi, że początkowo wychowywał ją Nereus (-» Hera). Później Platon wymyślił istnienie dwóch różnych Afrodyt: Afrodyty Uranii, zrodzonej z Uranosa (Niebo), bogini miłości czystej, i Afrodyty Pandemii (tzn. Afrodyty Pospolitej), bogini miłości pospolitej. Lecz jest to późna interpretacja filozoficzna, nie znana najstarszym mitom o tej bogini.

Wokół postaci Afrodyty powstały różne mity, które nie tworzą jednej całości, ale są to poszczególne epizody, w których występowała bogini. Afrodyta była żoną Hefajstosa, ułomnego boga Lemnos, lecz kochała ona Aresa, boga wojny. Homer opowiada, że oboje kochanków zostało pewnego ranka zaskoczonych przez Słońce, które opowiedziało o tym romansie Hefajstosowi. Ten potajemnie przygotował zasadzkę: była to magiczna sieć, którą tylko on jeden potrafił się posługiwać. Pewnej nocy, gdy kochankowie znajdowali się w łożu Afrodyty, Hefajstos zaciągnął sieć nad nimi i zwołał wszystkich bogów z Olimpu. Wzbudziło to u nich wesołość. Na prośbę Posejdona Hefajstos zgodził się rozluźnić sieć i zawstydzona bogini uciekła na Cypr, a Ares do Tracji. Z miłosnych związków Aresa i Afrodyty narodzili się Eros i Anteros, Dejmos i Fobos (Trwoga i Strach), Harmonia (która później została w Tebach żoną Kadmosa), a niekiedy do tej listy dodaje się Priapa, boga Lampsakos, opiekuna ogrodów (według niektórych tradycji bowiem, Afrodyta jest uważana za boginię ogrodów, ale jest to przede wszystkim prawdziwe w odniesieniu do jej italskiego wcielenia, Wenus).

Romanse Afrodyty nie ograniczały się jedynie do Aresa. Gdy Myrra przemieniona w drzewo urodziła -» Adonisa, Afrodyta przygarnęła dziecko, które było niezwykłej urody, i powierzyła je Persefonie. Ale ta nie chciała dziecka oddać. Spór przedstawiono Zeusowi, który zadecydował, że młodzieniec powinien pozostawać jedną trzecią roku z Persefoną, jedną trzecią roku z Afrodytą, a jedną trzecią roku tam, gdzie sam zechce. Ale Adonis przebywa! jedną trzecią roku z Persefoną, a dwie trzecie roku z Afrodytą. Wkrótce śmiertelnie raniony przez dzika Adonis umarł, prawdopodobnie jako ofiara zazdrości Aresa.

Bogini żyła również z Anchizesem na Idzie w Troa-dzie i miała z nim dwóch synów: Eneasza, a według niektórych przekazów, Lymosa (-* Anchizes).

Słynne były gniewy i przekleństwa Afrodyty. Ona to, aby ukarać Eos (Aurorę) za to, że uległa Aresowi, wznieciła w niej nieprzezwyciężone uczucie miłości do Oriona. Ukarała również wszystkie kobiety z Lemnos za to, że nie okazywały jej czci, i zesłała na nie zapach nie do zniesienia, tak że mężowie porzucili je dla branek trackich. Mieszkanki Lemnos zabiły wszystkich mężczyzn na wyspie i założyły społeczeństwo kobiet Istniało ono aż do dnia, w którym przybyli Argonauci, aby spłodzić z nimi dzieci (-» Toas). Afrodyta ukarała jeszcze też i córki Kinyrasa na Pafos, zmusząjąc je do uprawiania nierządu z cudzoziemcami (-»Fedra. -> Pasifae itd.).

Jej łaski były nie mniej niebezpieczne. Pewnego dnia Niezgoda rzuciła jabłko, które miało być przeznaczone dla najpiękniejszej spośród trzech bogiń: Hery, Ateny i Afrodyty. Zeus nakazał Hermesowi, aby zaprowadził je wszystkie trzy na Idę w Troadzie i tam Aleksander, ten, który później znany będzie pod imieniem Parysa, miał rozstrzygnąć, która z nich jest najpiękniejsza. Trzy boginie zaczęły przy nim prowadzić spór, zachwalając swoją urodę i obiecując mu dary. Hera ofiarowała mu panowanie nad światem, Atena obiecała, że uczyni go niezwyciężonym w wojnie. Afrodyta zaś obiecała mu rękę Heleny. Wybrana została właśnie Afrodyta, ona więc była przyczyną wojny trojańskiej (-* Helena). W czasie wojny roztaczała opiekę nad Trojanami, a szczególnie nad Parysem. Gdy Parys w pojedynku z Mene-laosem był bliski pokonania, ona właśnie uratowała go od niebezpieczeństwa i wywołała incydent, który doprowadził do wznowienia walk. Później ochroniła również Eneasza, w momencie gdy miał polec z ręki Diomedesa. Ten ostatni nawet zranił boginię. Lecz opieka Afrodyty nie mogła zapobiec upadkowi Troi ani śmierci Parysa. Jednakże udało się jej zachować ród trojański i dzięki niej Eneasz wraz ze swym ojcem Anchizesem i synem Iulusem (lub Askaniosem) unosząc penaty trojańskie mógł uciec z płonącego miasta i szukać nowej ziemi, gdzie można byłoby założyć nową ojczyznę (-* Askanius, -* Eneasz). W ten sposób właśnie Rzym miał szczególną patronkę w Afrodycie-Wenerze. Uchodziła ona za matkę rodu Juliuszów (gens Iulia), potomków Iulusa, syna Eneasza i wnuka bogini. Dlatego też Cezar wzniósł na jej cześć świątynię pod wezwaniem Wenus-Matki, Venus Genitrix.

Ulubionymi zwierzętami bogini były gołębie. Rydwan jej był ciągniony przez zaprzęg tych ptaków. Roślinami jej były róża i mirt. as

Od. vm 266 n.: //. U 819-821; DI 15 n.: IV10-12; VI n.; 311-317; 330 n.; Hes. Th. 190n.; Ant. Lib. 34; Apd. Bibl 19,17; 4.4; Ul 2,2; 12,2; 14,4; Ep. IV l;Luc. Trag. 87 n. Por. L. R. Farnell, The Culu ofihe Greek States, t II, Oxford 1896, s. 618 n.; H. Heiter, w. Elśmeius orientowi daru la religion grecgue... (zbiór anonimowy), Paris 1960, s. 61-76.

AGAMEDES (Aycąn]5Tię) - słynny budowniczy, syn Stymfalosa i prawnuk Arkasa, eponima Arkadyj-czyków (tab. 9). Zoną jego była Epikaste, która wprowadziła do jego rodu T rofoniosa, zrodzonego ze związku z Apollonem. Urodziła mu następnie syna Ker ky on a. Agamedes, Trofonios i Kerkyon, wszyscy trzej byli budowniczymi równie zdolnymi i wznieśli wiele słynnych budowli starożytnej Grecji. Przypisuje się im zwłaszcza komnatę weselną Alkmeny w Tebacb, świątynię Apollona w Delfach, świątynię Posejdona w Arkadii, na drodze z Mantinei do Tegei, i skarbiec króla Hyrii, Hyrieusa, w Beocji. Na temat tego skarbca istnieje następująca opowieść: Agamedes i Trofonios, którym zlecono jego budowę, tak zręcznie ustawili skałę, że bez trudu mogli ją przesuwać i w nocy zabrali skarby króla. Ten spostrzegł kradzież i, aby znaleźć winnych, zwrócił się o poradę do Dedala. Dedal urządził zasadzkę, w którą upadł Agamedes. Trofonios uciął mu głowę, aby nie mógł ujawnić imienia swego wspólnika. Ale ziemia się rozwarła i pochłonęła T rofoniosa. W gaju Lebadei znajdował się otwór i słup kamienny noszący imię Agamedesa. Tam istniała wyrocznia Trofoniosa, gdzie przynoszono dary i gdzie wzywano też imienia Agamedesa.

Istnieje wersja nieco różniąca się od tej opowieści: królem nie był Hyrieus, lecz Augiasz z Elidy. Kerkyon, który uczestniczył w kradzieży, uciekł z Trofoniosem aż do Orchomenos, ale obu ścigali Dedal i Augiasz, toteż Kerkyon schronił się w Atenach, a Trofonios w Lebadei.

Według innej wersji mitu Agamedes i Trofonios zbudowali świątynię Apollona i, gdy żądali od boga zapłaty, ten obiecał im zapłacić po upływie ośmiu dni. Tymczasem poradził im używać życia. Ósmego dnia obaj budowniczowie zmarli łagodną śmiercią. Była to najlepsza zapłata, jaką mógł im dać bóg. os

Paus. Vffl4,8; 10,2; DC II, I; 37,3-7; 39,6; Str. IX II, I. p.'421; Schol. in Ar. Nu. 500; PI. Axioch. 367 c; h. Horn. Ap. 118; Phi. Coru. ad Apollonium, 108, 109 a-b; Cic. Tusc 1 47, — Trofonios. Por. A. H. Krappe, nr. A. R. W. XXX 1933, p. 228-241.

AGAMEMNON (Ayapśłivo)V) - przedstawiony jest w micie jako król par accellence, ten, któremu w Iliadzie powierzono najwyższe dowództwo armii achaj-skiej. Od jego przodków nazywa się go niekiedy Atrydą, niekiedy Pelopidą lub też jeszcze Tantalidą (tab. 2). Iliada przedstawia go jako króla Argos, niekiedy jako króla Myken, a tron Argos wówczas przypisuje EHome-desowi (ta ostatnia wersja występuje w „Katalogu okrętów”, części, która jest późniejszą wstawką do poematu). Wreszcie, według najpóźniejszego przekazu, Agamemnon miał być królem Lakedajmonu ze stolicą Amykląj.

Co do jego rodowodu -* Aerope i — Atreus. Agamemnon poślubił Kłytajmestrę, która odegrała znamienną rolę w jego życiu. KJytąjmestra, siostra Heleny, i podobnie jak ona córka Ledy i Tyndareosa (tab. 19) była początkowo żoną Tantala, syna Tyestesa, ale Agamemnon zabił Tantala i równocześnie nowo narodzonego syna Tantala i Klytajmestry. Za to podwójne morderstwo niechętni małżeństwu siostry z Agamem-nonem obaj Dioskurowie, Kastor i Polydeukes, jej bracia, ścigali Agamemnona, który zmuszony był szukać schronienia u swego teścia, Tyndareosa. W końcu Kastor i Polydeukes zgodzili się pojednać z Agamem-nonem. Ale związek Klytajmestry rozpoczęty zbrodnią był przeklęty, jak tego dbwodzi dalszy ciąg mitu.

Agamemnon miał z Klytajmestrą trzy córki: Chryso-temis, Laodike i Ifianassę, i jednego syna, najmłodszego

4'