IMG62

śmiałości, niepewności, zażenowaniu i nadmiernej uległości, ogra nic*ając«j internie jego twórczą aktywność i sarnodziclność. Zaawansowana 4ąkliauość prowadzić | może również^: do -' długotrwałych stanów depresji, przejawiających się w leewnętraiym cierpieniu i osamotnieniu, braku zainteresowań i koncentracji, bezsenności i utracie apetytu, a takie we wzmożonym narzekaniu na różnego rodzaju dolegliwości fizyczne. Stany depresyjne pojawiają się u uczniów zazwyczaj nie wcześniej niż w wieku dojrzewania. Podlegają nim szczególnie uczniowie, którzy boleśnie, przeżyli zerwanie więzi emocjonalnej z bliskimi i drogimi sobie osobami lub też nie byli w stanie zaspokoić swoich wygórowanych ambicji (por. Rutter M. 1976, s. 227—231).

Ponadto dzieci przesadnie bierne często przejawiają szczere zamiary zrobienia czegoś pożytecznego, lecz wyraźnie z tym się ociągają (bierność inercyjna) lub podejmują się chętnie zadań nowych i atrakcyjnych, ale już po niedługim czasie tracą zapal i rezydują z nich (bierność rezygnacyjna), bądź też zniechęcone dawnymi porażkami i rozczarowaniami nabierają przekonania, ii nie warto podejmować żadnego wysiłku, bo i tak nie osiągną niczego (bierność diaskowa) (Han-Ilgiewicz N., 1961, s. 140—144). Dzieci przesadnie bierne często są przewrażliwione, nadmiernie wstydliwe, pozbawione zdolności koncentracji i kooperacji, skłonne do marzeń na jawie i niekiedy zbyt ugrzecznio-ne, co stanowi nierzadko próbę zamaskowania swej bezradności i niepewności.

Podstawowym symptomem uczniów nadmiernie aktywnych (agresywnych) jest niewątpliwie ich wybuchowość (agresywność), której charakterystyczną cechę stanowi okazywanie wrogości i sprawianie bólu innym lub sobie samemu. Agresywność ta może przejawiać sftą w różnych formach. Zgodnie z koncepcją A. f! Bumu (por. Zelek-Tuchoiska &, 1977; Kosowski IL, 1977, a,. 122 i Ol) przybiera ona zwykle postać: 1) napastliwości fiiyo-Mj, tj. używanie przemocy fizycznej w stosunku do innych; t) nap—llłwnśrl słownej, czyli kłótni i krzyku, groźby, pras-kłsśetw* | aadmlernrgn krytycy—nu; 3) napastliwości pośrtd-aiak jd złośliwe ab—wianie tub —sączenie cudzej wl—nai cl, db t— atak witkkhki wyrajający mą w krzyku, lupa*