IMG74

mnieć, iż współcześnie wszyscy naukowcy zajmujący sęp^w^^^ nami nieprzystosowania społecznego upatrują Je zarówik)* trikach środowiskowych (egzogennych), jak i czynnikach bkypsy-^ chicznych (endogennych). Różnią się natomiast przywiązywaniem większej nieco wagi np. do predyspozycji wrodzonych dziecka niż oddziałujących na niego wpływów otoczenia lub vice versa. Wydaje się wszelako, iż w ostatnich latach zaczyna się coraz bardziej doceniać destruktywny wpływ środowiska na zaburzenia w zachowaniu dzieci i młodzieży. Stanowisko takie zdecydowanie podzielają u nas m.in. M. Przełącznikową i Susułowska (1974, s. 249).

Oprócz tego, przeważająca większość specjalistów zajmujących się przyczynami trudności wychowawczych jest przekonana o wzajemnym uzależnieniu od siebie czynników (przyczyn) egzogennych i endogennych oraz ich wzajemnym powiązaniu. Podkreśla się też, iż możliwe układy owych zależności i powiązań mogą przybrać bardzo różną postać, niełatwą zazwyczaj do jednoznacznego zidentyfikowania i przewidywania. Tak więc przyjmuje się, że o nieprzystosowaniu społecznym decyduje zwykle wiele rozmaitych przyczyn, powiązanych i współdziałających ze sobą. Stąd też błędem jest rozpatrywanie każdej z przyczyn w oderwaniu od pozostałych. Czyni się tak jedynie z powodu konieczności pewnego ich usystematyzowania do celów czysto teoretycznych (poznawczych). W codziennych warunkach życia występują one z reguły kompleksowo, tj. w określonych układach sprzężeń zwrotnych, które mają — jak się zdaje — decydujący wpływ na powstawanie wszelkiego rodzaju zaburzeń w zachowaniu.

Kompleksowe występowanie przyczyn trudności wychowawczych nie wyklucza pojawienia się wśród nich — zgodnie z wyrażeniem J. Konopnickiego (1971, s, 109) — przyczyny dominującej, w odróżnieniu od wszystkich pozostałych przyczyn zwanych wtórnymi Wykrycie przyczyny dominującej może znacznie ułatwić pracę wychowawczą z uczniami trudnymi Ale należy pamiętać, że i ona nie działa nigdy w sposób wyizolowany. Szkodliwość jej zależy zapewne od usytuowania w konstelacji (układzie) przyczyn wtórnych. To one właśnie mogą nierzadko decydować o nie jej ujemnych wpływów. Niestety problem ten w

Si