IMG03 (2)

codziennych doświadczeń typowej jednostki i tracą swój charakter rzeczywistości (nadrzędnej). Podstawowe instytucje społeczne, z drugiej strony, stają się rzeczywistościami. których sens jest obcy dla jednostki. Transcendentny porządek społeczny przestaje być subiektywnie znaczący, zarówno jako wyobrażenie powszechnego znaczenia kosmicznego oraz w jego konkretnych instytucjonalnych manifestacjach. Jeśli chodzi o problemy,Jctóre się _TTlicza”. jednostka iest zamknięta w „sferze prywatnej”. Jest bardzo interesujące, że nawet te podrzędne tematy we współczesnym świętym kosmosie, które wywodzą się z ideologii ekonomicznych i politycznych, są artykułowane w rosnąco „indywidualistyczny” sposób, na przykład „odpowiedzialny obywatel”, „odnoszący sukcesy businessman”.

Itemat „autonomicznej” jednostki występował już w historii; począwszy od pewnych elementów w klasycznym stoicyzmie po filozofię Oświecenia. Po raz pierwszv_zostal nowocześnie wyartykułowany w Romantyzmie. Później był łączoąy z wieloma innymi tematami, począwszy od pojęcia „wolności artystycznej” a skończywszy na nacjonalizmie. Temat ten społe-cznie sięgał korzeniami do kapitalistycznej burżuazji, a najbardziej zauważalnie do jej odłamów z kręgów artystycznej cyganerii. Wraz ze wzrostem i trapsformaciaJęlas średnich w społeczeństwie przemysłowym temat ten stał się centralnym zagadnieniem we współczesnym, świętym kosmosie. Nawet tam, gdzie był początkowo związany z tradycją indywidualnej odpowiedzialności^ społeczności jednostek (tak jak w Stanach Zjednoczonych), ostatecznie utracił swoją „transcendentną” aureolę polityczną. Ograniczenie jednostki do „sfery prywatnej”, które, jak już sugerowaliśmy, zakłada specjalną, his tory czn ie unikato wą konstelację czynników socjostrukturalnych, odnajduje swą tematyczną paralelę w powtórnym zdefiniowaniu tożsamości, która ma oznaczać „wewnętrznego człowieka”. Stąd indywidualna „autonomia” zaczyna oznaczać brak zewnętrznych ograniczeń i tradycyjnych tabu w prywatnym szukaąip tożsamości.

Temat indywidualnej „autonomii” był wyrażany na wiele sposobów. Ponieważ „człowiek wewnętrzny¹’jest tworem niedeiiniowalnym, jego zakładane odkrycie wymaga bardzo długich poszukiwań. Jednostka, która ma znaleźćźródło znaczenia „ostatecznego” w subiektywnym wymiarze swój ej biografii, przystępuje do procesu samorealizacji i samoekspresji, który, być

może, nie jest procesem ciągłym, ponieważ jest zanurzony w powtarzalnej rutynie życia codziennego, ale który jest procesem niekończącym się. We współczesnym świętym kosmosie samoekspresja i samorealizacja reprezentują najistotniejsze przedstawienia nadrzędnego problemu „autonomii” indywidualnej. Ponieważ działania jednostki są kontrolowane przez pierwotne instytucje publiczne, wkrótce rozpoznaje ona granicejyyęj ,$utonomiT i uczy się, że poszukiwanie samorealizacji należy do „sfery prywatnej”. Młodzi mogą mieć trochę problemów z zaakceptowaniem tego ograniczenia; ograniczeniaTktórego „logika” nie jest oczywista, dopóki ktoś nie nauczy się doceniania „twardych faktów życiowych”. Analiza zawartości literatury popularnej, programów radiowych i telewizyjnych, działów porad gazetowych i książek dla hobbystów dostarcza poważnych dowodów na to, że samoekspresja i samorealizacja to tematy istotne. Zajmują one również centralną pozycję w filozofii, jeśli nie zawsze w praktyce, edukacji. Naturalna trudność jednostki w odkrywaniu swego^wewnętrznego)ją”'jest wytłumaczeniem olbrzymich sukcesów różnych naukowych i paranaukowych psychologii w dostarczaniu wytycznych dla tych poszukiwań⁴⁷.

Powszechnie panujący etos mobilności może być uznany za specyficzną -ekspresję tematu samorealizacji⁴⁸. Samorealizacja poprzez osiągnięciepkre-ślonego statusu zakłada, oczywiście, radykalne ograniczenie „sfery prywatnej”. Jest rzeczą istotną jednak, że etos mobilności jest vf sposób typowy powiązany z nastawieniem do porządku społecznego, które jest zarówno indywidualistyczne” jak i manipulatywne. Na koniec zaś, skoro istnieje strukturalnie zdeterminowana niezgodność pomiędzy etosem mobilności a osiągnięciem określonego statusu, można postawić hipotezę, że „niepowodzenia” wzmocnią motywację do wycofywaniasię do „sfery prywatnej”⁴⁹.

⁴⁷    Por. Peter Berger, Towards a Sociological Understanding of Psychoanalysis w: Social Research, 32: 1, 1965, str. 26-41.

⁴⁸    W sprawie klasycznej dyskusji o etosie mobilności i jego socjopsychologi-cznych implikacjach por. Robert Merton, Social Theory and Social Structure, The Free Press, New York, N. Y., 1957 (wydanie poprawione), str. 131-194, (wydanie polskie: Teoria socjologiczna i struktura społeczna, PWN, Warszawa, 1982).

⁴⁹    Thomas Luckmann and Peter Berger, Social MobUity and Personal Identity, w: European Journal of Sociology, 5: 2, 1964, str. 331-344.

149