IMG36 (2)

z dolnej części zakrętu przedśrodkowego obu półkul, głównie jednak z półkuli dominującej (Obrębowski,1992).

Jakkolwiek układ ruchowy piramidowy ma zasadnicze znaczenie w przenoszeniu impulsów do mięśni poprzecznie prążkowanych narządów mowy i głosu, to rolę kontrolującą i modulującą przebieg tych impulsów eferentnych spełnia układ pozapiramidowy za pomocą dróg wieloneuronowych.

W pozapiramidowym układzie ruchowym istotne znaczenie mają:

a)    kora przedczołowa, tj. ta część płata czołowego, która leży ku przodowi od zakrętu przedśrodkowego;

b)    jądra pnia mózgu na wszystkich jego piętrach;

c)    móżdżek, któiy jest ważnym regulatorem i koordynatorem czynności ruchowych, co do ich synchronizacji czasowej.

Szczególną rolę przypisuje się:

1. Jądrom kresomózgowia: ciało prążkowane wpływa niezależnie od naszej woli na tempo mowy; gałka blada reguluje nie tylko niezależnie od woli ruchy kończyn niemowlęcia, ale także niezależnie od stanu słuchu ruchy artykulacyjne przy gaworzeniu.

2. Jądrom śródmózgowia: jądro czarne i czerwienne regulują napięcie mięśni artykulacyjnych i mięśni wewnętrznych krtani.

Dzięki wielosynaptycznym drogom układu pozapiramidowego do regulacji czynności eferentnych narządu głosu i mowy włączane są informacje słuchowe i wzrokowe.

Przekazywanie informacji za pomocą mowy pozostaje także pod wpływem układu nerwowego autonomicznego, do którego należą ośrodki i drogi nerwowe eferentne unerwiającę mięśnie gładkie, mięsień sercowy i gruczoły. W zasadzie układ ten działa niezależnie od naszej woli, jakkolwiek na niektóre jego czynności może ona wpływać.

Układ autonomiczny nie tylko reguluje ciepłotę ciała, ciśnienie krwi, oddychanie oraz przemianę materii, ale wpływa na różne reakcje emocjonalne i behawioralne, odgrywające często ważną rolę w procesie porozumiewania się.

Głównym ośrodkiem regulującym czynność układu autonomicznego jest część wzgórzomózgowia zwana podwzgórzem. W podwzgórzu dochodzi do integracji czynności układu nerwowego autonomicznego z układem dokrewnym.

Ze stanami emocjonalnymi i odruchowymi zachowaniami związany jest układ limbiczny. Jednak zasadniczą kontrolę nad reakcjami behawioralnymi i emocjonalnymi w powiązaniu z układem ruchowym, autonomicznym i limbicznym spełnia pień mózgu (Obrębowski,1993).

Trudno jest jednoznacznie stwierdzić, czy mózgowie tworzy czynnościową całość, czy też jest to zespół wzajemnie ściśle powiązanych ze sobą ośrodków. Badania metodą pozytronowej tomografii skaningowej sugerują, że mowa związana jest z kilku wzajemnie i jednocześnie oddziałującymi okolicami mózgu.

W rozwoju mózgu decydującą rolę odgrywa nie liczba neuronów, ale obfitość połączeń pomiędzy nimi (Greenfield₍1997).

Przedstawione próby odniesienia procesów związanych z porozumiewaniem się za pomocą mowy do struktur ośrodkowego układu nerwowego dostarczają biologicznych przesłanek do wytłumaczenia fragmentu modelu międzyludzkiego komunikowania się, który w odniesieniu do osoby przekazującej informację składa się z: motywacji, konceptu czyli planu tego, o czym zamierza się mówić, mowy wewnętrznej, kodowania, artykulacji i przekazania informacji poprzez mowę będącą sygnałem akustycznym (Dressler, Schaner-Woles, 1982).

Bibliografia

Dressler W. U., Schaner-Wolles Ch. (1982), Biolinguistik, [w:] Phoniatrie — Pddaudiologie. P. Biesalski, F. Frank (red.). Thieme, Stuttgart-New York, s. 82-113.

Dronkers N. F. (1996), A new brain region for coordinating speech articulation, Naturę 384, s. 159-161.

Greenfield S. (1997), The human brain: a guided tour, Weidenfeld andNicolson, London.

Obrębowski A. (1992), Anatomiczne podstawy procesu komunikatywnego, [w:] Foniatria kliniczna, A. Pruszewicz (red.), PZWL, Warszawa, s. 20-36.

Obrębowski A. (1993), Anatomiczne i fizjologiczne podstawy zaburzeń mowy, [w:] Diagnoza i terapia zaburzeń mowy, T. Gałkowski, Z. Tarkowski, T. Zaleski (red.), Wydawnictwo UMCS, Lublin 1993, s. 17-23.

Penfield W., Roberts L. (1958), Speech and brain mechanisms, Princeton University Press, Princeton 1959.

Pruszewicz A. (1992), Fizjologiczny rozwój mowy i języka, [w:] Foniatria kliniczna, A Pruszewicz (red.). PZWL, Warszawa, s. 222-225.

Pruszewicz A., Obrębowski A. (1985), Aspetti diagnostici della balbuzie, [w:] Foniatria e logopedia oggi, O. Schindler (red.). Edizione Omega, Torino, s. 191-197.

Van Riper Ch. (1972), Speech correction, Prentice-Hall, Englewood Cliffs, New Jersey.

Tokarz F. (1992), Nerwowe ośrodkowe i obwodowe zaburzenia mowy oraz głosu (afazja, dyzar-tria, dysfonia, mutyzm), [w:J Foniatria kliniczna, A. Pruszewicz (red.) PZWL, Warszawa, s. 263-278.