IMG47 (4)

14 Ewa Domańska.

14 Ewa Domańska.

dzona formalna teoria dzieła historycznego, która była owo- I cem późniejszych zainteresowań White’a literaturoznaw- I stwem, stosującym w tym czasie podejście strukturalistycz- 1 ne. Należy zatem wziąć pod uwagę, że w Metahistory mamy I do czynienia z dwoma całkowicie odmiennymi poziomami, I którym odpowiadają dwa różne oblicza autora: poniżej struk- 1 turalistycznej powierzchni, widocznej zwłaszcza we wprowa- I dzeniu, gdzie ukazuje się nam White — strukturalista i for- I malista ( „naukowiec”), istnieje zawierająca obronę poetyc- I kiego podejścia do historii Yikiańska głębia, która kryje ] White'a — poetę ( „artystę”).

Wiedzę historyczną ujmuje White jako zagadnienie świa- I domości, toteż Metahistory — jak pisze we wprowadzeniu — 1 jest historią świadomości historycznej XIX-wiecznej Euro- I py, ale ma ona także wnieść wkład w obecną dyskusję na te- | mat problemu wiedzy historycznej” (I). W dziele tym White I zaproponował, aby spojrzeć na pisarstwo historyków (na hi- 1 storiografię) jak na pisarstwo właśnie i by niejako zmienić I tok badań, zwracając się do pierwotnych założeń, które hi- 1 storycy muszą sformułować, by usankcjonować treść i or- a ganizację swych wypowiedzi. „Traktuję dzieło historyczne I jako cpś,_czym ono w sposób oczywisty jest| jako werbalną ¹ strukturę {wyrażaną] w formie narracyjnej prozy dyskursu” i (IX) — deklaruje we wstępie White. Podejście to różniło się j więc zasadniczo od klasycznych dzieł dotyczących dziejów i pisarstwa historycznego, które zazwyczaj zawierały skonden- I sowany opis tematycznej zawartości tekstów historycznych i parafrazowały „argumenty” użyte przez historyków do wy- I jaśnienia tego, co przedstawili oni jako „fakty” z przeszło- 1 ści. White rozpoczął zatem od skończonego produktu, od I tekstu o przeszłości napisanego przez historyka i cofał się | do założeń, które leżały u podstaw różnych jej przedstawień. I White podkreślał, że po pierwsze, podstawą jego koncepcji są badania analityczne, a nie dostarczanie zasad. Zapropo- ■ nowana teoria nie ustanawiała zatem reguł pisania, lecz iako

refleksja nad praktyką pisarstwa historycznego miała charakter refleksyjny i analityczny. Po drugie, wyraźnie zaznaczał, że jego teoria jest formalistyczna, a sama książka struk-turalistyczna, co wiąże się z określonymi ograniczeniami.

Wyłożona we wprowadzeniu „poetyka justorii” czy też retoryka pisarstwa historycznego, jak niekiedy bywa określana teoria White’a¹, skł^ł^^j: trzeęh ęzęści: teoriijro-pów (tropologii), która jest teorią dyskursu (nie figur retorycznych), teorii wyjaśniania historycznego i teorii stylów histor-iografieznyeh.

(a) tropologia \

Teoria tropów jest najbardziej znanym i najczęściej wykorzystywanym elementem White’owskiej teorii, dla niego samego zaś stała się ona epistemologią w szerokim tego słowa znaczeniu.²

W swojej teorii tropów White odwołał się do koncepcji Levi-Straussa, Lacana, a zwłaszczajakobsona, zwracając jednak uwagę, że zaproponowany przez tego ostatniego meta-foryczno-metonimiczny model tropicznego duetu ogranicza charakterystykę stylów literackich. Jego zdaniem przeprowadzone w tym duchu rozróżnienie pomiędzy XlX-wieczną tradycją pisarstwa historycznego o charakterze romanfycz-no-poetycko-metafbrycznym, z jednej strony, i reaTiśtyczno--prozatorsko-metonimicznym, z drugiej, byłoby zbytnim

1

   Zob. Michacl S. Roth, „Cultural Criticism and Political Thcoiy Haydcn Whitc’s Rhetoric of History”. Political Tłumy, vol. 16, nr 4, November 1988, s. 637.

2

   Teorię tropów wyjaśnia! White w rozdziale Metahistory zatytułowanym „The Thcory of TYopes", ss. 31-38, w artykułach: „lnterprctation in History* (New Literary History, vol. 4, nr 2, Winter 1972); „The Structurc of Hńtorical Narrativc" (Clio, vol. 1, nr 3, Junc 1972) oraz we wprowadzeniu do książki The Tropice o/Discourse: „Tropologia, dyskurs i rodzaje ludzkiej świadomości* (w tym tomie). White poświęcił tropom wiele uwagi w latach 1970-80, jakkolwiek potem zainteresował się bardziej problemem figur. W The Co n tent oftkt Farm poję-cie tropu pojawia się raz.