IMG48 (5)

16

jEJuju jurttnttuiam|

uproszczeniem. Opierając się na koncepcjach Giambattisty VSco** i Kennetha Burkę*a¹⁷. w Ałctahistory White zbudował model oparty na czterech tropach: metaforze, metonimii synekdosze i ironii. Stwierdzi! on, że tropy te są „paradyg. matami, których dostarcza sam język, paradygmatami działania, dzięki którym świadomość może poznawczo pre figurować problematjczne pole doświadczenia tak, by przygotować je do analizy i wyjaśniania. Znaczy to, że poprzez samo użycie języka myśli dostarcza się alternatywnych paradygmatów wyjaśnienia” (36). Omawiając funkcję każdego z tropów. White odwołał się najpierw do ich konwencjonalnego rozumienia, następnie odniósł je do wyjaśniania dokonującego się na różnych poziomach dzieła, wskazał na różne sposoby prefiguracji pola doświadczenia i wreszcie połączył je z określonym modelem językowym (zob. schemat, s. 29).

W częstych, aczkolwiek zazwyczaj powierzchownych omówieniach teorii tropów zapomina się o zasadniczo Vłkiań-skim jej pochodzeniu. Jest to element istotny, gdyż wprowadza do koncepcji White'a element „spekulatywny”. Idąc śladem Vioo. White rozumie trop jako zwrot (gr. trópos — zwrot), zmianę, przejście, a niejako figurę retoryczną. Podobnie też jak w koncepcji włoskiego myśliciela historia świata opisywana jest jako przechodzenie przez kolejne fazy charakteryzowane przez różne tropy (epoka bogów — przejście od metafory do metonimii; epoka bohaterów — od metonimii do synekdochy; epoka ludzi — od synekdochy do ironii; nawrót), tak też White pisze o transformacjach świadomości historycznej, gdzie każdy z tropów określa fazę w cyklicznym modelu, ukazującym rozwój pewnej tradycji dyskursu, która

" Giambai fis u Vico, Nauka Nowa, przełożył Jan Jakubowicz, opracował i wstępem poprzedził Sław Krzemien-Ojak. Warszawa: PWN, 1966 (zwłaszcza rozdział pc. —Logika poetycka", ss. 182-245).

¹⁷ Zob. Kenneth Burkę, „Four Master Tropcs”, w: tegoż, A Grammar ofAfoti-bot. Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 1969, ss. 503-517.

ewoluuje od Metafory, poprzez Metonimię i Synekdochę do Ironii, ta zaś kończy cykl i ujawnia się w uświadomieniu względności wszelkiej wiedzy. Za pomocą tropów White określa ponadto dominujący w danej epoce typ świadomości, a także cechy indywidualnych świadomości analizowanych przez siebie historykowi filozofów historii. W kontekście tym ujawnia się charakterystyczna cecha tropologii White’a, którą jest hierarchia tropów. Najważniejszym w jego systemie tropem (metatropem) jest Ironia. Metafora, Metonimia i Sy-nekdocha są „naiwne”, zakładają bowiem, że język jest w stanie przedstawić istotę rzeczy w kategoriach figuratywnych. Ironia zaś związana jest samoświadomością, nabywaniem dystansu wobec własnych twierdzeń (stąd aporia, według White’a, jest najlepszym narzędziem języka ironicznego), uświadomieniem sobie możliwości błędnego wykorzystywa-nia języka figuratywnego. Ironia reprezentuje zatem ten etap rozwoju świadomości, kiedy rozpoznana zostaje problematyczna istota samego języka.

Metahistory opowiada o tym, jak europejska świadomość historyczna „popadała” w Ironię z powodu rozgoryczenia rzeczywistością, która nie spełniała nadziei pokładanych w ideałach Rewolucji Francuskiej. Ironia nie jest jednak końcem ostatecznym, tylko końcem cyklu rozwojowego związanego z koniecznym upadkiem historii proto-naukowej. White pisze:

Ironia jest tylko jedną z możliwych perspektyw historii (...) Podejście ironiczne wkrótce straci swój status koniecznej perspektyw; w której widzi się historię. A wtedy historycy i filozofowie historii uzyskają swobodę konceptualizowania historii, dobierania treści i kreowania takiej narracji, w której modalność świadomości jest najbardziej zgodna z ich własnymi aspiracjami moralnymi i estetycznymi. I wtedy świadomość historyczna otworzy się na rekonstrukcję związków z wielką tradycją rozważań poetyckich, naukowych i filozoficznych, które inspirowały klasycznych prakty ków i teoretyków w złotym wieku XIX (434).