IMG53

tylko przekład LXX w relacji do oryginału hebrajskiego, ale porównanie np. Księgi Syracha w odnalezionym brzmieniu hebrajskim z przekładem na język grecki, dokonanym w kilkadziesiąt lat później; oryginał hebr. zakłada jeszcze bezsprzecznie starotesta-mentową koncepcję człowieka, natomiast tłumaczenie na jęz. grecki — helleńską: gr. psyche jest odpowiednikiem zarówno nefes jak ruah. W księdze Mdr proces ten jest już faktem dokonanym (por. Mdr 10, 16; 14, 11. 26); termin pneuma („duch”) oznacza duchy poza człowiekiem.

Szeol

Po śmierci zmarły w bliżej nieokreślony sposób zstępuje do Szeolu. Określenie to należy do pojęć, których pochodzenie i etymologia nastręczają do dziś znaczne trudności²²; wszelkie proponowane etymologie (akkadyjska, kanaanejska, hebrajska: śc’al, s’w, s’h) i wyjaśnienia (np. jako „miejsce dowiadywania się” (? ), „nie-ziemia” itp) nie przekonują. Tym niemniej we wszystkich niemal ośrodkach kulturowych idea miejsca, dokąd udają się zmarli po śmierci, jest znana. W Biblii jest to w każdym razie kraj (lub jego zaprzeczenie), z którego nie ma powrotu. Wyraźnie stwierdza to Syr 14, 12. 16: „Pamiętaj, że śmierć nie zwleka, a przymierze Szeolu nie zostało ci odkryte [...]. Wszelkie ciało starzeje się, jak odzienie, i to jest odwieczne prawo: bezpowrotnie umrzesz’”. W niektórych miejscach Szeol stoi na pograniczu grobu i miejsca pobytu zmarłych po śmierci (np. Job 17, 13 - 14; Iz 14, 11). Nasuwa to przypuszczenie, iż być może Szeol stanowi pewną sublimację myśli o pobycie zmarłego w grobie (por. Iz 14, 15; Ez 31, 16; 32,18; Ps 30, 4).

Umiejscowienie i opis Szeolu trudno określić jako dokładne, choć wykazują one pewne elementy związanych z nim wyobrażeń. ST nigdzie nie mówi o stworzeniu Szeolu przez Boga, ale wypowiedzi ksiąg (np. Am 99, 2; Ps 139, 8; por. Iz 14, 13 -15) mówią o nim jako o przeciwstawnym niebu „krańcu” wszechświata. Powszechna jest lokalizacja Szeolu w głębinach ziemi (Pwt 32, 22; Ps 86, 13 itd.); na określenie udania się do Szeolu używa się hebr. terminu jarad (zstępować) — por. Rdz 37, 35; 42, 38; 44, 29 itd. W tym kontekście należy wymienić los buntowników grupy Koracha (Lb 16, 30 - 35, ipor. Wj 15, 12): pochłonięcie ich żywcem przez ziemię i spadnięcie do Szeolu (Lb 16,30. 33) określane jest jako rzecz niesłychana (Lb 16, 30). Liczne teksty ST wiążą położenie Szeolu nie tylko z głębią (Prz 9, 18), ale i z otchłanią wodną (por. 2 Sm 22, 5; Jon 2,3 - 6; Ps 18, 5 - 6; 88, 7 - 8; Job 26, 5 - 6), choć trudno uważać Szeol za synonim ^hom (otchłań wodna).

Wśród dokładniejszych (choć poetyckich) opisów Szeolu należy wymienić zwłaszcza Prz 2, 18-19 (kraj, z którego niepodobna odnaleźć ścieżki życia), Job 14, 12 („człowiek umarły nie wstanie, zbudzi się, gdy nieba nie stanie, nie zdoła się ze snu ocucić”) i Job 7, 9 - 10 („kto schodzi do Szeolu nie wraca, by mieszkać we własnym domostwie, nie zobaczą go strony rodzinne”). Izajasz zakłada Szeol jako miasto, w którym zmarły jest pozbawiony oglądania Jahwe i ludzi oraz jest pełen smutku z

²¹ Por. doskonały przegląd proponowanych rozwiązań u: L. 1. J. Stade Im an n. The Hcbrew Conception of the World. Roma 1970 s. 165-169.

15