IMG$84 (2)

zywanie uczniom postawy demokratycznej, tworzenie świadomej karności oraz dobra organizacja pracy i życia, a także rozmowy, dyskusje i współpraca z rodzicami, o czym była mowa w rozdziale poprzednim. Obecnie pora już na bliżej skonkretyzowane przedstawienie koncepcji współudziału uczniów w procesie dydaktyczno-wychowawczym.. Jest to koncepcja możliwa do zastosowania z udziałem wszystkich uczniów danej klasy. Nie dotyczy więc jedynie uczniów trudnych. Uczniowie ci są aktywizowani i usamodzielniani stopniowo. Na ogół sami włączają się do współudziału w organizowaniu lekcji, biorąc przykład z innych lub pozostając pod wrażeniem celowości i atrakcyjności, zwłaszcza wspólnego przygotowania i prowadzenia zajęć lekcyjnych. Główne zręby wspomnianej koncepcji omówione są w kolejnych dwóch podrozdziałach.

3. WSPÓŁUDZIAŁ UCZNIÓW W PLANOWANIU I PRZYGOTOWANIU LEKCJI

Postulowany współudział uczniów w procesie dydaktyczno-wychowawczym obejmuje wszystkie podstawowe ogniwa lekcji, tj. planowanie, przygotowanie, prowadzenie i ocenianie. Ogniwa te pozostają ze sobą w ścisłym związku, łączy je stosunek zależności. Szczególne powiązania zachodzą pomiędzy planowaniem i przygotowaniem lekcji z jednej strony, a ioh prowadzeniem i ocenianiem z drugiej. Tak na przykład współudział uczniów w planowaniu lekcji jest z reguły punktem wyjścia w ich przygotowaniu i staje się podstawą do podejmowania decyzji w sprawie czynnego uczestnictwa uczniów (także społecznie nieprzystosowanych) w zaplanowanych wspólnie lekcjach.

Współudział uczniów w planowaniu lekcji ma swe uzasadnienie nie tylko prakseologiczne. Planowanie jest na pewno istotnym elementem wszelkiego racjonalnego działania. Nie ulega wątpliwości, że „gdy plan jest wyraźny, mniej się traci czasu na namysł, na niewczesne wahania, na błędne próbne chwyty, których nie będzie, jeżeli plan jest odpowiednio opracowany”

(Kotarbiński T., 1970, s. 135). Współudział uczniów w planowaniu zajęć lekcyjnych ma jednak przede wszystkim uzasadnienie psychologiczne i praktyczne. Mianowicie, pozwala uwzględnić indywidualne zainteresowania uczniów, uczynić przedmiot lekcji bardziej bliski oraz wdrożyć ich do planowania innych zajęć i poczynań w życiu codziennym.

Współudział uczniów w planowaniu lekcji może przebiegać w różny sposób. Najmniej wysiłku i zaangażowania ze strony uczniów wymaga ich współudział w planowaniu, polegający na wprowadzeniu jedynie pewnych poprawek i uzupełnień do przedłożonego im planu, przygotowanego uprzednio przez nauczyciela. Bardziej wzmożony udział w planowaniu lekcji ze stróny uczniów zachodzi w przypadku samodzielnego ustalania przez nich planu zajęć w obecności nauczyciela.

W każdym razie — niezależnie od sposobu planowania — aprobowany i ustalony plan lekcji ma być ńa tyle przejrzysty d komunikatywny, aby był rozumiany przez wszystkich uczniów klasy, nie wyłączając uczniów o zaniżonym poziomie osiągnięć szkolnych. W związku z tym dobrze jest uwzględnić nie więcej niż 3—5 cykli'tematycznych. Każdy z nich obejmuje temat (problem) główny i podporządkowane mu zagadnienia szczegółowe. Można uwzględnić również materiały źródłowe, tj. czytanki lub inne opracowania dotyczące danego problemu, lub też pewne konkretne zadania do wykonania, jak przeprowadzenie wywiadu, organizację wycieczki itp. Niecelowe byłoby zbytnie uszczegółowienie planu lekcji.

Ustalony wspólnie plan, lub przedkładany uczniom do wnikliwej oceny, może dotyczyć zaledwie kilku lekcji, które mają odbyć się w najbliższych 2-3 tygodniach lub też lekcji odbywanych na przestrzeni 2-3 miesięcy i dłużej. Mając na uwadze uczniów trudnych, dobrze jest nie wydłużać specjalnie czasu, w jakim mają być przeprowadzane planowane lekcje. Obejmowanie jednorazowym planowaniem zbyt wielu lekcji jest szczególnie ryzykowne w klasach niższych, a to z uwagi choćby na wiek i zmienność zainteresowań uczniów tych klas.

Oczywiście uczniowie mogą uczestniczyć w planowaniu tylko tych lekcji, których temat jest im „z grubsza” znany i umożliwia czynne włączanie się w jego realizację. Z tych właśnie powo-

121