IMG060 (2)

78 JAict Tischner

jest „stawką wyższa niż żvcie". Pisał o tym stary Seneka: „Albowiem dobrem jest nie samo życie, lecz piękne źyi\

-ciel___ J

Pragnienie sensu przejawia się zazwyczaj pytaniem, w którym daje o sobie znać ludzki „ból istnienia'*: „po co żyć?" Jest w człowieku potrzeba jakiegoś celu, sensu, potrzeba wartości, którym życie mogłoby służyć. Samo życie domaga się sensu! Można wskazać liczne przykłady, które mówią o spontanicznym wiązaniu przez ludzi różnych wartości witalnych z wartościami duchowymi. Poprzez sport człowiek dąży do polepszenia zdrowia. Słyszymy jednak często: „sport służy zbliżeniu narodów". W ten sposób staramy się poddać wartość witalną wartości duchowej. Ktoś dokonał zbrodni. Mówimy: „sprawiedliwość wymaga, aby poniósł karę śmierci". 1 znów poddajemy życie pod władzę duchowej wartości — „sprawiedliwości". Budujemy pomnik poległym na wojnie. Mówimy: „oni zginęli za wolność, za niepodległość”. Wartości duchowe mają usprawiedliwić ich śmierć i nadać jej sens. Być może nie zawsze widzimy jasno, jakiej konkretnie wartości duchowej winno służyć konkretne ludzkie życie, ale że jakiejś służyć powinno — jest dla nas zupełnie oczywiste.

Wartości duchowe sa jeszcze trwalsze niż wartości witalne!Zycie jest przecież poddane czasowi! Przechodzi ono przez okres rozkwitu, dojrzałości, obumierania. Ani sprawiedliwość jako wartość,, ani prawda, ani' wolność nie znają czegoś takiego: one są „zawsze ważne". Jako takie mogą one trwale orientować życie człowieka. Wartości te dają tym, którzy je realizują, „głębszą radość" niż wartości witalne. Wartości witalne przynoszą „zadowolenie": gdy jestem zdrowy, nic mi nie dolega, wypoczęty, dobrze „wytrenowany", czuję „zadowolenie z życia". Wartości duchowe dają radość duchowa, głębsza. ten szczególny rodzaj satysfakcji, który jest bliski poczuciu szczęścia. Można żyć w przyjemnościach po uszy i być głęboko nieszczęśliwym. Można być zdrowym, „zadowolonym", a zarazem pozbawionym „prawdziwej radości". Niczego człowiekowi nie brakuje, a jednak... Radość wartości witalnych nie sięga głęboko. I można być chorym, odczuwać bóle, a jednak mieć świadomość jakiegoś szczególnego szczęścia. Słyszymy czasem: „umieram szczęśliwy, bo spełniłem swój obowiązek”.

Szczególnie charakterystycznym rysem wartoici wyższych jest ich zdolność do porządkowania i orientów anta wartości niższych. Zazwyczaj mówimy tutaj o ,,nadawaniu sensu". Od wartości wyższych promieniuje jakieś światło w stronę wartości niższych. Dzięki temu światłu ukazu ją one swe „prawdziwe oblicze". Wiemy, że wartości misze są wartościami w sobie. Ale wiemy zarazem, gdzie są ich granice. Wartości witalne ukazują „prawdziwe obli cze" wartości hedonistycznych, a wartości duchowe ukazują „prawdziwą twarz” wartości witalnych. W ten sposób sensem wartości hedonistycznych są wartości witalne, a sensem wartości witalnych wartości duchowe.

Czy wartości duchowe także potrzebują „sensu?" Czy człowiek, który poświęca się dla prawdy, dla sprawiedliwości, dla wolności, który umiera na polu chwały, który ofiarą z życia przypłaca swą walkę o godność ludzką, czy taki człowiek także przeżywa dramat budzącego się w nim „pragnienia sensu?" Czy w chwili jego ofiary także może się zrodzić pytanie: ,,pn min-

Bardzo często tak właśnie się dzieje. Pragnienie sensu, który się wtedy odzywa, jest niczym innym jak wołaniem o powiązanie wartości duchowych i dążeń do ich realizacji z wartością tego, co Swiete. co absolutnie war-tościowe, co cenne przez się, co wieczne, co daje szczęście,

0    którym „ani ucho nie słyszało", którego „żadne oko nie widziało". Idzie człowiekowi o to, by jego dążenia do wartości duchowych utrwaliły się w Bogu, który wszystkim ludzkim dążeniom nadaje ostateczny sens. Innymi słowy: chodzi człowiekowi o to, by jego (nadzieial związana z wartościami duchowymi, została ogarnięta i ocalona przez nadzieję, która ma podstawę w Bogu.

Ale człowiek nie zawsze dostrzega Boga u kresu swych aksjologicznych pragnień. Gdy dąży do urzeczywistnienia wartoici duchowych samych dla siebie, jego wysiłki stają się nieraz niezwykle dramatyczne. Człowiek często błądzi jakby w ciemnościach narażony na zniechęcenia

1    wątpliwości. Jeśli Bóg nie istnieje, gdzie szukać oparcia dla odpowiedzialności? Pod czyj sąd poddać swe aksjologiczne wątpliwości? Co w świecie wartości jest wtedy naprawdę święte? Człowiek, szukając odpowiedzi na te i tym podobne pytania, znajduje sobie oparcie w tym, co dla niego „po ludzku święte": w Ludzkości, w Naro-