IMG180 (2)

Podobnie jest, jeśli Iwan, pracujący jako kucharz albo koniuszy, zwycięża pierwszego smoka i wraca do kuchni; jego powrót nie oznacza funkcji t (powrót). Zachodzi tutaj tylko powiązanie pierwszej walki z drugą i trzecią. Jeśli jednak po trzeciej walce Iwan, wyzwalając królewnę, wraca do domu, wówczas rzeczywiście mamy do czynienia z funkcją i (powrót).

C. Motywacje

Przez motywacje rozumiemy zarówno przyczyny, jak i cele powodujące takie czy inne postępowanie postaci bajkowych. Niekiedy motywacje nadają bajce całkowicie odmienne zabarwienie, należą one jednak do najmniej stałych i najmniej trwałych elementów bajki. Ponadto stanowią element mniej wyraźny i określony niż funkcje czy elementy wiążące.

Większość postępków postaci występujących w środku bajki jest w sposób naturalny umotywowana przez rozwój akcji i tylko wyrządzenie krzywdy bądź szkody — co stanowi pierwszą podstawową funkcję bajki — wymaga pewnej motywacji uzupełniającej.

Można zatem stwierdzić, że zupełnie jednakowe albo podobne działania mają bardzo różne motywacje. Motywacjami wypędzenia i spuszczenia na wodę są: nienawiść macochy, spór o spuściznę po braciach, zazdrość, obawa

przed konkurencją (Iwan — kupiec) czy mezaliansem małżeńskim (Iwan chłopski syn a królewna), podejrzenie o zdradą małżeńską, przepowiednia upokorzenia syna wobec rodziców. W tych wszystkich wypadkach motywację wypędzenia stanowi skąpstwo lub zły, zawistny, podejrzliwy charakter przeciwnika. Motywa-cją wypędzenia może być jednak także zły charakter wypędzonego. Wypędzeniu nadaje się wówczas charakter wymierzenia sprawiedliwości. Syn (wnuk) swawoli albo wyrządza ludziom krzywdę (wyrywa ręce i nogi przechodniom), mieszkańcy miast składają skargi (skargi — §), dziad wypędza wnuka.

Aczkolwiek wyrywanie rąk i nóg stanowią działanie wypędzonego, to jednak nie jest ono funkcją toku akcji. Jest to cecha bohatera wyrażająca się w jego postępowaniu, które służy za motywację do wypędzenia.

Jak widzimy, działania smoka i wielu innych przeciwników są w bajce nie umotywowane. Oczywiście, smok porywa królewnę dla jakichś powodów — żeby ją poślubić przemocą albo pożreć — ale bajka je przemilcza. Istnieją podstawy, by sądzić, że motywacje wyrażone słowami w ogóle nie są właściwością bajek i można je z dużym prawdopodobieństwem zaliczyć do nowych tworów.

W bajkach, w których nie występuje funkcja wyrządzenia szkody, jej odpowiednikiem staje się a (brak), ale pierwszą funkcją jest B (wysłanie). Można zauważyć, że przy występo-

139