IMG769

W prostych przypadkach analny charakter kocha posiadanie, pieniądze rzeczy i brud. Tak naprawdę wykazuje tendencję do bycia zachłannym i brudnym (tę ostatnią cechę należy rozumieć nie w sensie fizycznym, lecz psychologicznym) W przypadkach bardziej złożonych, kiedy wzorce kulturowe lub system osobistych wartości nie sprzyjają rozwojowi żądzy pieniądza czy czegokolwiek innego, ten pociąg jest bądź to wypierany, a w jego miejsce budowany jest fałszywy fronton przeciwnego wzorca zachowania, bądź też ujawnia się w takich obszarach, w których rozbieżność z głoszonymi wartościami nie jest tak łatwo dostrzegalna (jak w przypadku skąpstwa w wyrażaniu uczuć lub wypowiadaniu słów).

Wiele teorii wyjaśniało przyczyny związku pomiędzy libidinalną fiksacją a charakterem. Najbardziej znana była teoria Freuda i teoria klasycznej psychoanalizy. Freud założył, że fiksacja analna jest powodowana szczególnymi przeżyciami z okresu dzieciństwa, związanymi z procesami eliminacji i ze sferą analną (Freud 1908). Ponadto, postrzegał on takie cechy, jak skłonność do porządku, skąpstwo i upór. jako wysublimowane rezultaty analnych pragnień erotycznych. Chociaż teoria ta jest starannie opracowana i wydaje się opierać na zaobserwowanym fakcie, że skąpe osoby często ujawniają szczególne zainteresowanie ekskrementami, spotkała się ona z zarzutem, że można znaleźć wielu przedstawicieli analnego charakteru, których dzieciństwo nie było nadto zdyscyplinowane i higieniczne. (To samo zastrzeżenie dotyczy genezy charakteru oralnego, w której wyjaśnianiu powołuje się na fakt. że obserwacje poczynione zarówno na zwierzętach, jak i na ludziach dostarczyły dowodów na to. że ich rozwój niewiele ma wspólnego z procesem karmienia w okresie wczesnego dzieciństwa.)

Przeciwstawiając się ujęciu charakteru oralnego jako półproduktu tłumienia analnego, wyjaśniłem problem wprowadzając kategorię „charakteru tezauryzator-skiego" (Fromm 1947). Ten typ charakteru oparty jest na szczególnym rodzaju powiązania konkretnej osoby ze światem zewnętrznym. Nie będę tego wyjaśnienia tutaj w pełni powtarzał. Chciałbym jedynie przytoczyć krótki opis rezultatów moich badań analitycznych zawartych w pracy: Serce człowieka (1964). Poddałem tam analizie znaczenie kału, mówiąc o pociągu do niego, jaki występuje w przeżyciach niektórych ludzi przy ich doświadczaniu świata. Kał jest materiałem, ostatecznie wydalanym z organizmu, czymś bezużytecznym. (To. że może służyć do użyźniania gleby, jest problemem wykraczającym poza rozważania o przeżyciach człowieka, dotyczących jego cielesnego bytu). Ekskrementy są symbolem wszystkiego tego. co nie jest żywe (jest martwe), ponieważ nie podtrzymują już procesu życia. Przez małe dziecko są one postrzegane, na co zwrócił uwagę Freud, jako jego własność, przedmiot posiadania. I stanowią pierwsze przeżycia z zakresu sfery posiadania, w przeciwieństwie do sfery istnienia, która jest przeżywana np. w akcie ssania. Pobieranie jedzenia należy do poczynań będących

na służbie życia, a pozbywanie się ekskrementów jest fizjologiczną koniecznością, w rzeczy samej, nawet najbardziej wyrazisty przypadek przeżywanej przyjemności w związku z aktem defekacji jest niczym więcej niż ulgą od nieprzyjemnego napięcia i jest to w dalszym ciągu sprawa pozbywania się czegoś, a nie pobierania. Oczywiście, zarówno pobieranie jedzenia, jak i eliminacja, ujmowane jako obiektywne fakty, są w równym stopniu niezbędne do życia. Ale tym, co liczy się tutaj w aspekcie psychologicznym, nie jest sama obiektywna funkcja poszczególnych przeżyć, ale ich subiektywna jakość. Osobnik obdarzony charakterem analnym jest człowiekiem, którego całe powiązanie ze światem determinuje posiadanie, a co więcej, posiadanie tego. co martwe. W swojej łagodniejszej, i by tak rzec, „dobrotliwej" postaci, pociąga go własność i posiadanie, podczas gdy w swej bardziej intensywnej formie pociągają go rozkład, śmierć, zniszczenie i wszystko to. co nie jest żywe lub co działa na niekorzyść życia. Przy złośliwej postaci charakteru analnego, przy charakterze nekrofilijnym. pożądanym celem jest śmierć i zniszczenie. Wydaje mi się. że różnica pomiędzy charakterami: analnym a nekrofilijnym polega na tym. iż ten ostatni odznacza się znacznie większym umiłowaniem śmierci i niszczycielskich sił. Proponuję zatem, aby charakter nekrofilijny traktować jako złośliwy, wynaturzony aspekt charakteru analnego. Różnica pomiędzy charakterem analnym a charakterem nekrofilijnym tkwi w stopniu intensywności, a nie w jakości: a zatem charakter analny jest również systemem zorientowanym na rzeczy, a nie na życie, skoncentrowanym na posiadaniu, a nie na istnieniu.

Odmiennym od charakteru nekrofilijnego jest kochający życie charakter biofilijny. który z grubsza odpowiada freudowskiemu charakterowi „genitalnemu", aczkolwiek Freud nigdy nie wyszedł poza rudymentarny opis charakteru genitalnego, w przeciwieństwie do obszernego opisu pregenitamych orientacji charakterologicznych. Skierowany ku życiu charakter genitalny i zorientowany na rzeczy i śmierć charakter analny można rozróżnić na podstawie pewnych ogólnych cech. Osobę kochającą życie, w przeciwieństwie do charakteru tezauryzatorskiego. pociąga sam proces życia, jego wzrost i rozwój we wszystkich sferach. Woli budować niż niszczyć. Potrafi się dziwić światem i jest otwarty na nowe rzeczy nawet kosztem poczucia bezpieczeństwa czerpanego z przebywania w starych strukturach. Bardziej kocha przygodę niż poczucie bezpieczeństwa. Jego podejście do życia jest funkcjonalne, a nie mechaniczne. Dostrzega całość, a nie tylko poszczególne części: struktury - a nie zwyczajne sumy zdarzeń. Chce życie kształtować i oddziaływać poprzez miłość, rozum i własny przykład, a nie przy użyciu siły, przez rozczłonkowywanie rzeczy, przez biurokratyczny sposób administrowania ludźmi, jak gdyby byli rzeczami. Bardziej niż powierzchowna ekscytacja cieszy go życie we wszelkich jego przejawach.