IMGA98 (3)

88 3. Media wytworem i kreatorem współczesnej kultury - kulturow * uwarunkowania mediów

townego poznania. Wtedy także i wymiana, a tym bardziej afiliacja, jest niemoT Może ona nastąpić jedynie częściowo w wyniku działania rynku lub nacisku wł '^Va‘ a więc agresji kulturowej, która może być określona jako współczesny neokoloniar^’ kulturowy. Ważnym zagadnieniem jest wypracowanie międzynarodowej opinii ^ blicznej na temat podstawowych problemów współczesnego świata, takich jak: pokó^l we współistnienie, rozbrojenie, współpraca gospodarcza, wymiana naukowa, ochro°' praw człow ieka, ochrona środowiska naturalnego, kultura, wymiana informacji i takty międzyludzkie. Uważa się, nie bez racji, że wymiana informacji dotyczący^ oświaty, kultury będzie służyć suwerenności i nieingerencji w sprawy innych krajów i narodów, a także wychowaniu dla pokoju jako nieodzownego warunku rzeczywiste; go, owocnego dialogu kultur.

Zasygnalizowane treści są wspólne wszystkim kulturom narodowym i wynikają z interesów całej ludzkości. Chodzi o umocnienie przekonania światowej opinii o konieczności ustanowienia sprawiedliwego pokoju opartego na wspólnocie interesów różnych krajów, o przezwyciężenie nieufności i agresywności, o pogłębianie zasad wzajemnego zrozumienia i szacunku dla tożsamości innych narodów, a także o podejmowanie wysiłków zmierzających do zwiększenia liczby przekładów z języków mało rozpowszechnionych, tworzenie funduszy popierających rozwój, wymianę i współpracę kulturalną, weryfikacje podręczników szkolnych, akademickich, szczególnie z dziedziny historii i geografii. Jest to jednocześnie zadanie dla mass mediów i hipermediów. Treści masowego komunikowania należy badać pod kątem wychowania dla pokoju, a społeczno-kulturową specyfikę mass mediów analizować w obrębie poszczególnych kultur narodowych.

W globalnych problemach edukacyjnych, zwłaszcza w wychowaniu dla pokoju, istotną sprawą jest poznawanie innych narodów i budzenie zrozumienia dla ich kultur. Dialog kultur powinien prowadzić do wyrobienia postawy szacunku i tolerancji dla odmiennych i obcych nam systemów wartości, do utrwalenia odrębności i tożsamości kultur, a nie do agonii „słabszych kultur”. Problem ten występuje szczególnie ostro w odniesieniu do rdzennej ludności Australii, Stanów Zjednoczonych i Kanady. Cechą dominującą tych kultur jest przekaz ustny, który przegrywa z przekazem audiowizualnym. Młodzież porzuca kulturę przodków, wybierając amerykańską drogę życia. Zbyt późno uświadomiono sobie możliwości elektronicznych technik przekazu, które da się wykorzystać do ratowania ginących języków, rytualnych tańców i wierzeń, systemów wartości i modeli życia. Aborygeni, Indianie i Eskimosi uruchamiają lokalne radiostacje, aby pielęgnować rodzimą kulturę. O ile w przypadku Aborygenów rodzime audycje integrują tę społeczność, o tyle w przypadku Eskimosów jest odwrotnie, ponieważ publiczna radiofonia wchłonęła większość lokalnych stacji amatorskich w Arktyce do narodowej sieci anglojęzycznej, co uniemożliwiło swobodne komunikowanie. Wybroniły się natomiast dwie eskimoskie organizacje telewizyjne, nadające wyłącznie programy Indian i Eskimosów. Na tym przykładzie widać, ze - w przeciwieństwie do lokalnych, rodzimych stacji radiowych i telewizyjnych -profesjonalne, scentralizowane systemy mogą przyspieszyć proces rozkładu kultur et-\icznych (Kohberling, 1989).

Rzetelna prezentacja różnych kultur w mediach i w Internecie, prowadząca do autentycznego dialogu, jest trudna. Nie sprzyjają jej rozwój telewizji satelitarnej i koncentracja produkcji programów — powstawanie kompleksu medialno-przemysłowego. Częściej zamiast dialogu i równouprawnienia spotykamy się ze zjawiskami inwazji kulturalnej czy hiperkomunikacji, prowadzącymi do zalewu jednych kultur przez inne bądź też przez ich elementy. Zamiast dialogu dochodzi do antagonizmów kulturowych i narodowych, do bratobójczych, wyniszczających wojen, jak w byłej Jugosławii czy Gruzji.

Ochrona kultur etnicznych, a nawet państw słabszych kulturowo i gospodarczo wskutek tworzenia się międzynarodowego kapitału w dziedzinie radia i telewizji jest coraz trudniejsza. Owemu imperializmowi kulturowemu zaczynają ulegać nawet państwa zachodnioeuropejskie. Do końca jednak naprawdę nie wiadomo, na ile obce treści w środkach masowego komunikowania i hipermediach zagrażają tożsamości narodowej i kulturalnej, a na ile prowadzą do zbliżenia kulturowego. Wydaje się nawet, że mogą prowadzić do zdystansowania się wobec obcej kultury. W dużej mierze jest to uwarunkowane nastawieniem odbiorcy, choć wpływu tych mediów nie należy lekceważyć. Ukazując odrębność poszczególnych kultur, prowadzą jednocześnie do ich unifikacji. Poważna rola przypada im w ochronie i adaptacji dawnych, tradycyjnych wartości, w kultywowaniu dziedzictwa kultury oraz w tworzeniu i propagowaniu nowych wzorów. Chodzi zwłaszcza o ochronę architektury i dzieł sztuki, które są traktowane jako wspólne dobro, jako podstawa powszechnej kultury i jako istotny element jej uni-wersalizacji. Media mogą skutecznie wykorzystywać i popularyzować dorobek przeszłości. aktualizować go i uprzystępniać olbrzymim rzeszom odbiorców.

Jest to szczególnie istotny problem dla małych i słabych ekonomicznie państw, które muszą się zatroszczyć o włączenie własnego dziedzictwa do nowoczesnego obiegu kulturalnego, a zwłaszcza do środków masowego komunikowania oraz o odparcie inwazji obcych treści. Nie może to jednak nastąpić mechanicznie i z zewnątrz. Przejmowanie nowych wzorów i wartości to swoisty akt twórczy dokonywany za pomocą wartości nadrzędnych.

„Tam, gdzie panuje niewiara lub pogarda dla własnego dziedzictwa zabieg taki nie uda się. co najwyżej przybierze formę folklorystycznej zabawy, jaką urządza się dla turystów. Aby adaptować stare wartości, trzeba uznać ich trwałość i aktualność dla nas, ludzi współczesnych" (Żygul-ski, 1979, s. 138).

Mass media i hipermedia są jednocześnie katalizatorem przemian kulturalnych. Rodzą one nowe wzory i nowe wartości, zwłaszcza w sferze estetycznej. Im bardziej programy są różnorodne pod względem tematycznym i artystycznym, tym mniejsze zachodzą obawy co do możliwości ich oddziaływania uniformizacyjnego. Mass media nie stanowią wartości nadrzędnych, ale są podporządkowane określonej idei państwa, na terenie którego działają. Mimo tych różnic, łączy je jednak nadrzędna idea czasów współczesnych — idea równości, godności i wartości kultury każdego narodu. Wynik* z niej postawa szacunku wobec dorobku innych, a także prawo do ochrony suwerenności własnej kultury.