IMGD78

Zbigniew Bokszański

126

Zdaniem Znanieckiego wyróżnić możemy cztery główne typy biograficzne:

1) ludzie, którzy w swych doświadczeniach w zakresie doboru osób społecznych kolekcjonują przede wszystkim wzory osobowe eksponujące tożsamość podmiotu; Znaniecki nazywa ich „ludźmi dobrze wychowanymi”:

H jednostki, których aktywność interakcyjna koncentruje się wokół ról ekspo. rających stan socjalny; Znaniecki nadaje im miano „ludzi pracy”;

3)    ludzie, którzy wykazują tendencję do wyboru ról podkreślających wagę funkcji społecznej; są to Judzie zabawy";

4)    jednostki, które wybierają uosobienia koncentrujące się na zadaniu rzeczowym: są to „zboczeńcy".

Dodać wypada, iż Znaniecki wyróżnia także typ biograficzny „ludzi przeciętnych", to jest takich, których przebiegi biograficzne doprowadziły do przypisywania zrównoważonego znaczenia wszystkim czterem rodzajom ról społecznych i którzy skłonni są pełnić je z równą gotowością (Znaniecki 1975, s. 139).

Struktura wzoru osobowego i klasyfikacja typów biograficznych

jaźń odzwierciedlona	stan socjalny
ludzie dobrze wychowani	ludzie pracy
zadania rzeczowe	funkcja społeczna
zboczeńcy	ludzie zabawy

III

l—l Zajmijmy się teraz procesem powstawania typu biograficznego w celu bliższej ekplikacji tej koncepcji. Wybierzmy jako obszar naszej analizy typ człowieka dobrze wychowanego, który - jak pamiętamy - organizuje swoją aktywność interakcyjną wokół problemów tożsamości. Badania autobiografii wykazują, zdaniem Znanieckiego, że:

l I po ptcrus/c. pewne kręgi spółce/nc nnr/.ucając człowiekowi w dzieciństwie i młodości okre-Aoaerolc i powodując przyjęcie «>ch ról. wpływają pozytywnie na rozwój pewnych rodzajów dążności owrtmiwńrc/ych. hamują zaś rozwój innych, po drugie, żc u ludzi, u których wpływy kręgów spoleez-■ych w dzieciństwie i młodości rozwinęły pewien rodzaj dążności osoholwórczych. poszukują później HH kręgów i ról. w klórych dążności lego rodzaju mogą się w pełni zadowolić, unikają zaś kręgów i HI klórych zadowolenie łych dążności jest utrudnione; po trzecie. ż.c w jakimkolwiek kręgu znajdzie

się człowiek i jakąkolwiek odgrywa rolę. w tworzeniu swej osoby spolcc/ncj objawia pmuraah* noici. najbardziej rozwinięte w poprzednich uosobieniach. (.„] (Znaniecki 1975.«. lTfci.

Przyjrzyjmy się zastosowaniu koncepcji dążności osobotwórczej w aminach Znanieckiego. Dominującą dążnością człowieka dobrze wychowanego

stają się dążności do wywoływania dodatnich i unikania ujemnych ocen wtmacgb sno-psychiczncgo zc strony innych (Znaniecki 1975. s. 149).

Ta swoista dla ludzi pochłoniętych kształtowaniem obrazu samych siebie tendenejn winna być więc interpretowana jako dewiza metodologiczna. Dążność nie daje się $£§ wiem wywieść bezpośrednio ze świata wzorów kultury. Po wtóre. Znaniecki - przectwuk wyjaśniania działań aktorów społecznych w kategoriach motywów - nie zaakceptowałby z pewnością transformacji dążności w zgeneralizowany motyw operujący w ich osobowościach.

Wydaje się. iż kategoria dążności osobotwórczych pozwala pojmować Uh graficzny jako system czynności. Jego elementy składowe stanowią kompleksy działań skoncentrowane wokół czterech podstawowych dążności osobotwórczych (związanych z jaźnią odzwierciedloną, stanem socjalnym, funkcją społeczną i znaczeniem życiowym; patrz prezentowany wcześniej schemat).

Poniżej przykład łączenia dążności z kompleksami działań podmiotu społecznego. Charakterystyczną (choć nie jedyną) właściwością człowieka dobrze wychowanego, którą możemy zrozumieć w świetle jego dominującej dążności osobotwórczej

[...] jest szukanie nowych styczności - jednostek i kręgów społecznych, dla których jego niobu

była nowością. Człowiek dohr/c wychowany {...] jest człowiekiem towarzyskim, dużo bywającym |_)

wizyty towarzyskie, salony, miejskie ogniska kulturalne, zjazdy i kongresy wszelkiego rodżaSjj itpę •% przeważnie dziełem optymistów dobrze wychowanych, potrzebujących me _zahaw". lecz koWkamlUp go - nic tyle dla wymiany myśli i podniety intelektualnej, ile dla wymiany wzajemaeBbaatiUliUHH nicty społecznej (Znaniecki 1975. s. 154).

System czynności, tak rozumiany, charakteryzuje się dwoma podstawowymi sanami: 1) stanem równoważności kompleksów działań związanych z każdą z czterech klas dążności osobotwórczych oraz 2) stanami dominacji kompleksów działań powiązanych z poszczególnymi klasami dążności osobotwórczych. Kategoria dążności staje się więc narzędziem pojęciowym o istotnej przydatności do analiz OMK-rialów autobiograficznych. Pozwala uporządkować barwny i różnorodny znM materiał życiowy. Umożliwia prowadzenie badań nad ty m. jakie wydarzenia, jakie czynniki, jakie osoby, jakie sytuacje wreszcie generują, wzmacniają bądź eliminują z życia jednostki interesującą nas dążność osobotwórczą. [...]