IMGE25

ZBIGNIEW BOKSZAŃSKI, ANDRZEJ PIOTROWSKI. MAREK ZIÓŁKOWSKI

Socjolingwistyczna teoria Basila Bernsteina*

Teoria Basila Bernsteina, uczonego angielskiego, wyrosła z praktycznych potrzeb: z poszukiwania przyczyn niepowodzeń szkolnych dużych grup młodzieży, wywodzącej się głównie z klasy robotniczej. Te trudności szkolne nasilają się przy tym z biegiem lat, powodując często przerywanie nauki na najniższym możliwym szczeblu. W konsekwencji tego i innych czynników w warunkach brytyjskich większość słuchaczy szkół wyższych stanowią członkowie klas średnich. Zjawisko to ma doniosłe skutki społeczne, powstrzymując bowiem awans kulturalny i materialny licznych warstw ludności, opóźnia proces demokratyzacji społeczeństwa. Zwracano uwagę na wiele czynników wpływających na taki stan rzeczy. Zasadnicze znaczenie mają tu oczywiście różnice majątkowe rodziców, zwłaszcza wobec faktu, że pewne kategorie szkół są dość wysoko płatne. Nie bez wpływu są też: charakter pracy rodziców, ilość czasu, jaką poświęcić mogą dziecku, czy metody wychowawcze, które stosują.

Bernstein zwraca uwagę na jeszcze jeden, pomijany dotąd, a niezwykle według niego istotny czynnik. Jest nim język, którym posługuje się dziecko w momencie przestępowania progów szkoły, a którego nauczyło się przede wszystkim w rodzinie. Nabycie określonego systemu mowy wiąże się według niego ściśle z przyjęciem pewnej hierarchii wartości sposobów postrzegania, klasyfikowania i odczuwania świata. Wyróżnia Bernstein dwa systemy mowy, nazwane przez niego początkowo językiem formalnym i językiem publicznym, a potem kodem rozwiniętym i kodem ograniczonym (elaborated i restricted codę). Wykazuje następnie, że struktura angielskiego systemu szkolnictwa oraz wymagania stawiane uczniom są takie, że faworyzują wyraźnie dzieci umiejące się posługiwać kodem rozwiniętym. Stąd też jedną z przyczyn niepowodzeń szkolnych może być fakt, że dziecko umie używać jedynie kodu ograniczonego.

' Z. Bokszański. A. Piotrowski, M. Ziółkowski, Socjologia języka. WP, Warszawa 1977. s. 106-1IX