IMGE88

—------

cza¹. U Przybosia mianowicie pojawiąją się niejednokro^ w otoczeniu wiersza operującego jednostkami intonacyjnej wątki sylabiczne czy nawet sylabotoniczne, swoiste aluriei wersyfikacji systemowych. Funkcja poetycka tych przywohó jest niezwykle charakterystyczna i — jeśli tak można rzec-przewrotna. Badacze ze szkoły strukturalnej (Mukarovsky_)ta nim Siedlecki) zwrócili, jak wiadomo, uwagę na szczegół znaczenie „chwytu załamania metru” w wypowiedzi poddaną regularnemu uporządkowaniu metrycznemu. Chwyt taki stwarza zakłócenie, które narusząjąc przewidywany schemat tym samym go uwidacznia. Załamanie jak gdyby aktualizuje wyrazistość unormowanego kontekstu wierszowego. Wydaje się, że również wysepki regularności w wierszu niemetrycz-nym pozwalają się interpretować jako jego swoiste ^załamania”. Pojawiając się w kontekście wiersza wolnego, dając chwilowe oparcie ukształtowanym przez tradycję wersyfikacyjną przyzwyczajeniom odbiorcy, tym bardziej podkreślały i uwyraźniały nieregularność tego kontekstu, potęgowały niepm-widywalność toku wierszowego wypowiedzi.

Zasady takiej samej strategii tkwiły w założeniach instm-mentacji poetyckiego przekazu. Peiper, jak już wspominałem, przywiązywał duże znaczenie do rymu, uważając go za konieczny współczynnik wierszowości. Swoją koncepcję rymowania przeciwstawił on jednak zdecydowanie rymowaniu tradycyjnemu, wysuwając na plan pierwszy postulat oddalenia rymów w wypowiedzi. W szkicu Droga rymu² wskazywał na trzy sposoby oddalenia rymowych współbrzmień: a) przez przedłużenie wersów powiązanych rymami, tak by ich daleko odbiegająca od przeciętnych formatów rozpiętość (Peiper podaje przykład, w którym rymem sprzęgnięte są wersy: 24-i 32-zgłoskowy) przygłuszała wspólnotę szablonu prozodyjne* go klauzuli; b) przez rozdzielenie komponentów rymowych możliwie dużą liczbą wersów, tak by pojawienie się odbrzmie-nia było poprzedzone przypuszczeniem, że może ono już nie wystąpić; c) przez zmniejszenie podobieństw brzmieniowych

Ponja jako język w języku ~

1S1

pomiędzy rymującymi Bię wyrazami, a więc poprzez asonans lub konsonans. Peiper na bardzo różne sposoby „utrudniał” odpowiedmości rymowe. Posługiwał się m.in. rymami opartymi na anagramie (np. „Gdyni—nigdy", „mazią—zimą”), a także współbrzmieniami, jak je nazwał, „przyśpieszonymi” (np. .wydłużała-—wyżła"), łączącymi wyrazy, z których drugi jest niejako ścieśnieniem pierwszego, skrótem jego przestrzeni fonicznej. Poszukiwania tego rodzaju miały na celu wywołanie napięcia między podobieństwem i różnorodnością elementów kompozycji brzmieniowej poematu. Postulat oddalenia i osłabienia rymów był jednym z objawów walki z układem pomioty™* gdyż rym też jest sui generis pointą — wersu. Odpowiadał generalnemu dążeniu do wyrównywania poziomów „energii" poetyckiej w obszarze wypowiedzi.

W stosunku do rymu pełnego — przybliżony angażuje szerszą klasę możliwości współbrzmienia, a zatem — z punktu widzenia czytelnika — zmniejsza stopień prawdopodobieństwa konkretnego współbrzmienia. Wypowiadąjąc się za takim rodząjem rymowania, a także za poszerzaniem odległości przedzielającej komponenty rymowe w ciągu utworu — Peiper miał na względzie grę z oczekiwaniami odbiorcy przyzwyczajonego do „kataryniarskich współdźwięczności”. Miał na wzglę-P?. w której uczestniczą nie tylko jakości brzmieniowe wyrazów, lecz także — wartości semantyczne. Oddaleniu brzmień komponentów rymowych powinno bowiem towarzyszyć wydłużanie dystansu pomiędzy ich sensami- Rym w poezji nowoczesnej przestaje być zautomatyzowaną odpowiednio-ścią klauzul wersowych, poczyna odgrywać rolę pokrewną metaforze, wytwarzając w wypowiedzi ustosunkowania między słowami odległymi znaczeniowo. Podobnie jak metafora — staje się on „samowolnym spokrewnianiem pojęć" z tą tylko różnicą, że jego saraowolność jest niejako a priori ograniczona warunkiem współbrzmienia łączonych słów. Ale właśnie ten warunek powinien tym bardziej dopingować do powiększania odległości semantycznej między wyrazami kojarzonymi rymem. Peiper z pewnością potwierdziłby hasło Mąjakowskiego, że rym stać się ma katalizatorem nowych znaczeń³. Tak więc do trudności, przed jakimi stawia odbiorcę oddalenie brzmie-

1

Z. Siatkowski, Wersyfikacja Tbdeusza Różewicza wśród współczesnych metod kształtowania wiersza. Zjawisko, o którym mowa, pierwszy zasycnolizo-wal M. Chmielowiec w arł. Notatki o „wersyfikacji• Przybosia, „Nasz Wyraz" 1938, nr 12.    „ ₄

2

*» „Przegląd Współczesny". 1929, listopad. Prtedr.    %. 5_R__₈₄

3

p_or O. Lehmann, Dt Marmetti a Maiakouski. Fribourg 1942, s. 96