IMGG14 (2)

Gdy obraz życia, zawarty w dziele literackim, prowadzi do wniosków, potwierdzających wnioski socjalizmu, dzieło takie staje się sprzymierzeńcem walczącej masy robotniczej wialnie dlatego, że nie zwraca się do niej. Dzieło tafcie oddziaływa na młodych inteligentów, urabia ich psychikę, nadaje kierunek ich uczuciowości, brata ich raz na zawsze z losem upośledzonych, pogrąża w postanowienia i przysięgi, które rozjarzają cale późniejsze życie tych ludzi. Wśród socjalistów, którzy dzisiaj działają u nas publicznie w polityce czy w literaturze, niejeden zawdzięcza Żeromskiemu i Strugowi chwile, które pchnęły go na drogę pracy dla proletariatu lub były dlań na tej drodze podniecającym wspomnieniem. To jest tętnica, którą dzieła tego typu, mimo iż robotnik może do nich nie sięgać, niosą w społeczeństwo w strumieniu krwawych myśli krwiste myśli.

Lecz nic tylko obrazy życia i wnioski o życiu. Czasem mogą być socjalistycznie wartościowymi zawarte w dziele artystycznym naprężenia woli, idee i emocje, które pozornie nic mają żadnego związku z kwestią robotniczą. Służy proletariatowi każde dzieło, w którym wypowiada się człowiek socjalistyczny. Nie tylko socjalista. Socjadista to za mało. Ileż wśród nich widm z tamtego świata! Nie. Socjalistyczny człowiek!

3

Spośród rodzajów takiej służby jeden wymaga szczegółowej uwagi.

Ograniczenia, jakimi społeczeństwo uklepywa jednostkę, nie dolegały mi nigdy, wręcz przeciwnie, odczuwałem je zawsze jako pomoc. Gdy dokoła mnie biadano nad mechanizacją życia i nad stratami, jakie ponosi przez nią wewnętrzna treść jednostki, nie odczuwałem tego, nie widziałem tego, wręcz przeciwnie, każdy dzień dawał mi niezliczone świadectwa korzyści, wynoszonych przez jednostkę ze zmechanizowania czynności, które dawniej skutkiem swej przesuwalnoici, zamienności, swobody wobec cudzych działań, wymagały dla siebie znacznie więcej czasu i znacznie więcej myśli i marnowały

je na sprawy wcale człowieka nie wzbogacające. Cdy biadano dokoła mnie, że wrastanie jednostki w społeczeństwo niszczy indywidualność, niedowładem lub nadmiarem niedozwolonej ruchliwości trącili mi ci biadacie. Rozróżniam indywidualność jako żywioł i indywidualność jako kształt zdobyty, a cenie jedynie drugą. Pielęgnowanie indywidualności jako żywiołu jest pochodną kultu natury, i nie jest to przypadkiem, że Rousseau był równocześnie początkiem powrotu do natury i początkiem zwrotu ku przyrodzonemu ja; indywidualność, jako kształt zdobyty, jako wynik opracowywania samego siebie, powstaje z przeciwstawiania się naturze, z jej opanowywania, a więc z akcji, która jest podstawą wszelkiej kultury.

Więc drażniły mnie te wszystkie żywiołowości, spontaniczności, bezpośredniości, które wystawiali na pokaz artyści i ich naśladowcy w ostentacyjnym buncie przeciwko normie i formie, a więcej niż na te maniery oburzała się moja uspołeczniona natura na możliwość ich kultu. Gdy z gestów nie hamowanych wytrząsano dowolności, gdy psotną zachciankę podawano jako dostateczne uzasadnienie postępowania, 'gdy pozowano na namiętności dziczków, których nic poskromić nie zdoła, łub na mowę szczeruchów, dla których struny głosowe są strunami serca, widziałem w tym wszystkim nie tylko błąd życiowy, ale i wpływy błędów literackich.

Czułem, że jest możliwa inna literatura, uspołeczniona głęboko, uspołeczniona w samym procesie tworzenia, a więc prowadząca do form uspołecznionych i działających społecznie. Przeciwstawiwszy się żywiołowości i jej przyrodzonym pochodnym, zacząłem dążyć do nowych sposobów poetyckich, w których mógłby wyrazić się człowiek, umiejący najsilniejsze i najgłębsze uczucia otoczyć przyjętą przez siebie normą życia. Sięgałem więc do różnych prób formalnych, z których każda właśnie dlatego, te była sprawą formy, była równocześnie sprawą idei.

Przypomnę wysuwaną przeze mnie myśl, te forma jest także treścią. Intencje formalne i realizacje formalne mówią tyleż, co wszystkie inne składniki dzieła. Nie tylko mówią, ale i zdradzają. Utwór poetycki może wygłaszać najbardziej społeczne hasła, autor zaś może nie być czystym typem społecznym, i to właśnie zdradzi forma jego utworu. Różne rodzaje formy ujawniają stopień

137