Obraz6 (13)

134

ka i obywatela, prowadzi do takich absurdów, że w jej imię podkopuje się nawet elementarne podstawy bytu narodowego. Ten sam skutek osiąga idea skrajnej walki klasowej. Nie wszyscy w jednakowo silnym stopniu reagują na te odśrodkowe dążenia. Nie w całym narodzie świadomość narodowa jest równie silna, a poczucie odpowiedzialności za losy narodu równie wyraźne. Zazwyczaj wytwarza się pewna ciaśniejsza grupa ludzi, którzy nadają ton życiu narodowemu; których autorytet, choćby nie był wsparty o narzędzia władzy, nie pozwala na podkopywanie podstaw moralnego ustroju państwa.

I może się zdarzyć, że z tych lub innych przyczyn większość narodu zobojętnieje w danej chwili na te wielkie zadania; że zatraci odporność na obce wpływy; że np. znękana biedą, gotowa jest zaakceptować tranzakcje z czynnikami międzynarodowemu które podkopują niezależność gospodarczą państwa. I wtedy mniejszość, świadoma dziejowych przeznaczeń narodu, ma prawo wystąpić przeciw biernej masie, która przedstawia mechaniczną większość. Istnieją sprawy, o które trzeba walczyć nawet wbrew legalnie, formalnie wyrażonej woli.

Ale gwarancyj, że nie dojdzie do tej ostateczności, że rozkład moralny narodu nie stanie się bezpośredniem niebezpieczeństwem, trzeba szukać przedewszystkiem w uczuciach masy narodu, w jej głębokich przekonaniach, w zdrowych, urobionych przez wieki instynktach narodowych. Nie przesadzajmy znaczenia pisanego prawa. Święty Paweł, pouczając Rzymian o potrzebie posłuszeństwa prawu, wskazuje na to: ,, Prze toż z potrzeby bądźcie poddani, nietylko dla gniewu, ale też dla zrozumienia". (List do Rzymian XIII, 5).* Ta znaczy, że to prawo jest najwięcej warte, którego słucha się nie z obawy kary, „gniewu", lecz z wewnętrznego przekonania. Innemi słowy trzeba, by członkowie narodu byli „z potrzeby poddani", z wewnętrznej duchowej potrzeby słuchali prawa, a nietylko dzięki przymusowi. Jest to możliwe wówczas, gdy to prawo będzie odpowiadało ich poczuciu moralno-prawnemu, gdy będzie prawem narodowem.

.W wielu pisanych konstytucjach zawarte są tak zw. gwarancje obywatelskie, to znaczy gwarancje wolności jednostek. Wyrażają się w tern echa ideologji praw człowieka i obywatela.

Konstytucja narodowa może wysunąć coś innego, co możnaby nazwać gwarancjami narodowe mi; wyrazić w .nich prawo narodu do jego państwa, najogólniejsze zasady narodowego bytu, obowiązki, które ciążą na jednostkach w stosunku do państwa. Ustawa rządowa z 3 maja została uchwalona w dobie wielkich wpływów rewolucji francuskiej, wpływu idei praw człowieka i obywatela, a mimo to we wstępie zawiera słowa, które są wyrazem ducha narodowego. Czytamy tam: „ceniąc drożej nad życie, nad szczęśliwość osobistą egzystencję polityczną, niepodległość zewnętrzną i wolność wewnętrzną narodu"; a więc dobro narodu wysunięte jest na czoło. Dalej powiedziane jest, że los narodu, „w nasze ręce jest powierzony", a więc wyraża się w tem poczucie odpowiedzialności obecnego pokolenia, które chce „na błogosławieństwo, na wdzięczność współczesnych i przyszłych pokoleń zasłużyć". Konstytucja majowa nawiązuje dalej do tradycyjnych wartości, do związku z Kościołem, do dawnych zasług dziejowych i t. d.

Można w ten lub inny sposób sformułować te „gwarancje narodowe". Ale podobnie, jak i gwarancje obywatelskie, te postanowienia konstytucji mogą mieć raczej znaczenie ideowo-wychowawcze, a nie pozytywno-prawne. Zakres praw czy jednostki, czy narodu, może określić dopiero szczegółowe ustawodawstwo. A formalnego zabezpieczenia przeciw zamachom na podstawowe dobra narodowe należy raczej szukać w kodeksie karnym, a nie w konstytucji.

Najlepsze nawet ogólne deklaracje konstytucyjne nie zagwarantują, same przez się, narodowego charakteru państwa. Nie chodzi tu o nazwę, etykietę, lecz o samą treść. Ale zastanówmy się nad tem, jakim postulatom powinien czynić zadość ustrój państwa, by to państwo było narodowem nietylko z nazwy, lecz i z treści.

Otóż najpierw wysuwa się zagadnienie źródła władzy w państwie, W państwie narodowem żywioły obce, niezwiązane z narodem, nie mogą mieć rozstrzygającego wpływu na powstawanie władzy, ani też nie mogą być rozjemcą w wewnętrznych sporach narodu o władzę. Postulat ten jest bardzo prosty, logiczny. Gdzie państwo jest jednolite narodowo, to zagadnienie