IMGV65 (2)

iiO

WACŁAW BERENT

krawacie i wystawił niby kieł zgasły papieros; zimnym wzrokiem przyglądał się otoczeniu. Po chwili zwrócił się półgębkiem do pana von Hertensteina:

— Dam im szampana, bo chcę zobaczyć, jak to bydło wygląda po pianemu.

Na bladej i zimnej twarzy pana von Hertensteina ściągnęły się lekko brwi, syknął po cichu, jak gdyby go [ktoś] na odcisk nadeptał. Uśmiech niesmaku skrzywił mu lekko wargi.

—    Zbyteczne koszta — rzekł po chwili spokojnie. —- Oni panu dadzą gratis¹ sposobność do jego głębokich studiów psychologicznych.

W kawiarni rozległy się lekkie, skoczne dźwięki muzyki. Przy dalszych stolikach zgoła inne towarzystwo zabawiało pannę Liii i towarzyszki. Stamtąd doszła niebawem nieśmiała, przytłumiona zgiełkiem nuta pospolitej brukowej piosenki:

Siehst du, das ist ein Geschaft.

Dos bringt noch was ein,

Doch es muss uerstanden sein...²

Pan von Hertenstein klasnął w ręce.

—    Nastaw uszy, Jelsky! Tam już kokoty śpiewają hymn na cześć paszkwilu. Kłaniaj się, kłaniaj czym prędzej!

Dotychczas ociężały, zerwał się nagle sprężyście, przewinął zwinnie między krzesłami i przysiadł do Jelsky’ego.

—    Kocham cię, Jelsky — wołał obejmując go wpół — kocham cię za to, że tak gruntownie drwisz sobie z całego świata, że możesz na zawołanie być lirykiem, satyrykiem lub reporterem; kocham cię za tę przedziwną lekkość tanecznicy, nazwaną talentem, a którą ludzie nie tylko rozrzewniać się, ale i roznamiętniać dają. O, jak cudownie potrafiłbyś ty roz-namiętniać tłumy! Kocham cię, żeś jest tak ogromnie dzisiej-

szą duszą!... Niech ci żyje paszkwil! niech wam żyje, serdeczni! On jest ostatnim słowem współczesnego talentu, pieśnią twórczej niemocy!

Jelsky zerwał się z miejsca i chciał coś obwieścić, lecz zagłuszył go piskliwy głos Mullera. I on ocknął się teraz dopiero: zrzucił z ramion pelerynę i, bębniąc w stół kościstymi rękoma, zanucił jakąś zwrotkę; pochwycił ją natychmiast cały chór i w szybkim tempie galopki³ odbijał na nutę kankana:

Tak, tak, tak,

W tym cały sztuki smak,

W tym cały życia sens!

— A wam, panowie — przerwał im na samym początku Hertenstein i schwycił za kieliszek — wam niech żyje kawiarnia — ta kwarantanna⁴ cierpliwych, ambitnych a bezpłodnych! Tu możecie do woli pisać, malować i rzeźbić językiem. Bo wszak my wszyscy tak bardzo oszukiwać się pragniemy! Wymawiamy „sztuka” to, co się pisze „uatiity fair”⁵, „szał miłości” — co się pisze „obskurny heteryzm”⁶, „przyjaźń” — co każdy pisze „zawiść”, czytamy „indywidualista” — gdzie rozsądek pisze „zbłąkany filister”⁷.

1

   gratis (lac.) — za darmo.

2

   (niem.) — Widzisz, to jest interes, z ktorego można cos mieć, trzeba się tylko w nim połapać.

3

   galopka (z fr.) — szybki taniec towarzyski, w metrum 2/4, popularny w XIX w. w całej Europie.

4

   kwarantanna (z wł. ąuaranta giorni — 40 dni) — przymusowe, okresowe odosobnienie ludzi przybywających z terenów nawiedzanych przez choroby zakaźne na teren wolny od nich, tu: miejsce przeciwstawione warsztatowi twórczemu.

5

   uanity fair (ang.) — targowisko próżności; określenie pochodzi od tytułu powieści Williama Thackeraya.

6

   (ł&ahyjinyrheteryzm — marne sprostytuowanie.

^CpMster (z niem.) — mieszczuch, człowiek ograniczony, małost-

kowyrnie mający wyższych aspiracji, sztandarowy przeciwnik artystów w ichwalce o nową sztukę. Zob. monografię J. Z a c h a r s k i e j pt. Filister w prozie fabularnej Młodej Polski (Warszawa 1996).

7

Określenie przedostało się do Polski z Niemiec, z kręgów studenckich, w których „filistrem” nazywano członka korporacji akademickiej już nie studiującego, a więc „obce ciało" w korporacji.