IMGX45 (2)

CXL KOMENTARZE I WINIETY W PIERWODRUKU

giliusza u góry i miejscem druku u dołu (Paryż) stoi anioł w sfałdowanej do ziemi tunice, w hieratycznej pozie, mający otwarte skrzydła i lekko uniesione do przodu ramiona. Dłonie wychylone z rękawów zwisają nad zwróconymi ku nim głowami dwu czarnych stylizowanych ptaków. Następne winiety służą za symboliczne zamknięcie poszczególnych części dramatu. Pierwsza część dzieła kończy się decydującą rozmową obu spiskowców, Irydiona i Masynissy oraz monologiem Irydiona, który się przygotowuje do rozpoczęcia niszczycielskiej roboty przeciw Rzymowi. Widniejący przy końcu tej części obrazek przedstawia nagiego szatana o odrzuconych do tyłu w locie włosach, który unosi się na nie-toperzych skrzydłach ponad płonącym grodem, dzierżąc w obu dłoniach zapalone pochodnie.

Część druga Irydiona kończy się wystąpieniem Masynissy w całej piekielnej potędze, jako księcia ciemności, toczącego odwieczny bój z Bogiem. Winieta przedstawia dwa górą, po burzliwym niebie, ku lewej stronie lecące białe anioły. Poniżej zaś w prawym dolnym rogu szeroko rozpostarł czarne skrzydła szatan, wystylizowany na ogromnego nocnego ptaka.

W części trzeciej dramatu Irydion rzucił na Rzym zbuntowane oddziały najemnych Germanów, oddanych sobie gladiatorów i niewolników. Podpalono miasto i rozpoczęto wymarzone przez bohatera dzieło zniszczenia. Winieta przedstawia zwalone kolumny i potrzaskane korynckie głowice. Na jednej z nich siedzi duży czarny sęp.

Studium komentarzy i winiet prowadzi do wniosku, że Irydion składa się nie tylko ze Wstępu, dramatu i Dokończenia. Zgodnie z integralną poetyką romantyzmu do dzieła należą także autorskie przypisy. Wspomniane winiety pierwodruku świadczą, że romantyczna sztuka drukarska rozszerzała pojęcie dzieła także na towarzyszącą mu ilustrację.

Współczesny teatr nie może poprzestać na ciasnej staro-

świeckiej Stoncepcj i romantycznej sceny. Nie można pod tytułem Irydion wystawiać jedynie dramatycznej części historiozoficznego tryptyku Krasińskiego. Omówione składowe części, wraz z przypisami i winietami, stanowią bogate tworzywo i zawierają mnóstwo bodźców dla twórczej wizji przyszłego inscenizatora tego oryginalnego dzieła naszego romantyzmu.

UWAGI O TEKŚCIE

Za życia poety ukazały się dwa wydania Irydiona: pierwsze w 1836 roku w Paryżu (w drukarni A. Jełowic-kiego i Sp.)_t drugie w 1851 roku w Poznaniu (druk i nakład W. Stefańskiego). Edycja poznańska jest przedrukiem wydania paryskiego z pewną próbą unowocześnienia pisowni i poprawienia interpunkcji Trzecim tekstem, który wchodził w rachubę przy pracy edytorskiej, była opisana przez Jana Czubka kopia Irydiona, która zresztą nie jest rękopisem autorskim i nie posiada wyraźnej autoryzacji I poety.

W jubileuszowym wydaniu Pism Zygmunta Krasińskiego (Kraków—Warszawa 1912, t. III) Jan Czubek wydrukował Irydiona na podstawie wspomnianej kopii, dokonując pewnych poprawek według pierwodruku.

Tadeusz Sinko wydając Irydiona w serii Biblioteki Narodowej oparł tekst na paryskim pierwodruku z uwzględnieniem kopii wariantów, podanych przez Czubka w jubileuszowej edycji.

Wydanie obecne za podstawę przyjmuje pierwodruk paryski, podobnie jak wydania Tadeusza Sinki; różni się jednak od poprzednich wydań jeszcze większą ostrożnością i powściągliwością w stosunku do kopii. Moim zdaniem opisana przez Czubka kopia może mieć przy pracy nad krytyką