IMGd41

(miejsca pobytu wyznaczone przez p» ski), głodowy żołd i nędzna wegetacł*” *^ra*ka nesie obcej im społeczności. Pozostały '¹ nione oczekiwania, uczucie rozczamw1 ^^Porastająca tęsknota. Jakże naturalnie bi- ^I.ⁿ* ich ustach stwierdzenie: „wszystko nas?¹ * dlo”. Oto „mijały dni, tygodnie, miesiące'u?' — a powszechnego ludów powstania nie *bw Wkrótce wszędzie wkoło nas było ciemnot cicho — ponuro. Czasem tylko bezsilny sympatii'*^,f. Zawieszeni pomiędzy „niemożłi. wością przeszłości" i „niemożliwością przyszłości”, przeżywali w udręce swój czas, swój „wiek męski, wiek klęski”. „Brak przyszłości — zwierzał się Krasiński — jak brak powietrza dusi duszę moją"*⁰. Ten „brak przyszłości” stał się niejako całą ich teraźniejszością. „My, małe i może ostatnie latorośle wycieńczonej nieszczęściami ziemi” — powiadał Słowacki o sobie i swoim pokoleniu. „Chaos jest domem naszym” — dodawał Krasiński.

Konflikt pomiędzy osobistymi nadziejami i pragnieniami a złowrogą rzeczywistością prowadził niektórych do skrajnego pesymizmu. „Kto choó godzinę był Polakiem, czuł, jak się świat usuwa spod niego. Polak... jest strasznym bankrutem” ^ll. Konflikt ten skłaniał zarazem do „rojeń pazaświatowych”, do poszukiwania nadprzyrodzonych racji I gwarancji własnej sprawy. „Okoliczności — twierdził Mickiewicz — same wyprą każdego wyżej nad świat teraźniejszy i zmuszą szukać oparcia aź za ziemia” ¹• „Położenie nasze — wtórował Karol Różycki — jest tak wyłączne, że żadne już środki ludzkie bez szczególnej pomocy bożej wy dźwigną c

*• Cyt za H. Łucrakówna: Wiktor Rcltmon, Poznań

liI ^d° ^JeT~°° Marskiego,

: Moje ttonnkL. &§*,

Dzieło, 1 XVI. •.’*T^y<L Hi •- 1.

nas nie zdołają””. Stąd właśnie, jako wyraz odczucia własnej bezsiły, rozlegające się coraz powszechniej wołania o cud, o interwencję opatrzności, o mesjasza; stąd owa codzienna modlitwa Bohdana Jańskiego: „Ześlij nam Twego wybranego dla ojczyzny naszej wodza, łask Twoich świętych pełnego”^u. I oto przyszedł Towiański głosić Sprawę Bożą. Zapowiedział rychłe spełnienie się nowej epoki. Sprawił, iż teraźniejszość poczęła przekształcać się w przeszłość bezpowrotnie „zamkniętą”. Oto więc „przeszłość kona... przyszłość sama powstaje... wielkie w Europie zmiany”. Nawet „od początku świata ani takiej wielkości, ani takiego triumfu na ziemi nie było”, teraz bowiem już na pewno „Królestwo Niebieskie zabłyśnie na ziemi, tylko co nie widać”^u. Jedni wbrew otaczającej ich rzeczywistości uwierzyli od razu. Mogli wtedy powiedzieć sobie za Słowackim: „spokojność już mam i mieć będę”. Poznając „dobrą nowinę” mogli odzyskać wiarę w przyszłość, odnaleźć radość i ukojenie; „... upadnij na kolana — wołał Mickiewicz w zachwyceniu — i dziękuj Panu. Wielkie tu rzeczy się dzieją... Spiesz zaraz, zaraz, zaraz do nas, abyś serce twe pocieszył, rozradował, okwiecił, ozielenił, u mnie w domu kwiaty i wiosna, i w sercu, i w duchu...”²⁶ Inni patrzyli na Towiańskiego nieufnie, a nawet wrogo. Ale nawet wtedy czuli się poruszeni jego przepowiedniami. „Wieść ta zakrawa na bajkę — pisał o rewelacjach Towiańskiego Goszczyński, wówczas jeszcze członek- Towarzystwa Demokratycznego Polskiego i redaktor satyrycznej „Pszonki” — rozleciała się jednak we mgnieniu oka po emi- ^{2 1}

31

1

A. Mickiewicz: Dzieła, t. XV, s. 409

2

** MAM w Paryżu, Rkps 864.

u P. Smolikowski: Historia Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego, t. II. Kraków 1892—1890, s. 209. e Listy Seweryna Goszczyńskiego, Kraków 1937, s. 180.