IMGd73

własnych i osobistych ludzkiego indywiduum. „Jeśli kto chce iść za mnę — naucza Ewangelista — niechaj się samego siebie zaprze” (Mat. VII, 29). Aby odnaleźć Boga i dotrzeć do wieczności, należy zatracić siebie na wieczność całą. Bóg —— owa istota zazdrosna — pojawia się w człowieku wtedy, gdy człowiek sam siebie opuszcza, umierając dla wszystkiego, co Bogiem nie jest. „Trzeba — domagał się więc Towiański — wyzuć się ze wszystkiego, co swoje, wypróżnić”, wyjść ze „świata, z siebie”. „Zapomnijmy — wołał Mickiewicz, przekazując nauki Mistrza — żeśmy synami ziemi, żeśmy Polacy... usiłując dusze nasze spoić z duchem Chrystusa, z duchem Mistrza ^{1 2}, pamiętając stale, że takie „wypróżnienie ducha jest warunkiem... komunii od Pana wymaganej”. Należało więc badać: „czyśmy zrzekli się... wszystkich celów, i środków, i pojęć, wiążących nas z ziemią, czyśmy utopili wszystko w źródle Sprawy Pańskiej”² i „starego człowieka pochowali”. Bracia posłusznie rozpoczęli „trud nad trudy, owo wymiatanie serca swojego ze wszystkich brudów, owo oczyszczanie wewnętrznego człowieka” ^s, świadomi, że „w brudnym Kościele duch Pański nie zamieszka” (A. Chodźko). „Ach — wzdychał Mickiewicz — ileż to w nas tych zasłon. Ileż to łupin musimy z siebie zedrzeć” ².

Tęsknota do pełnej identyfikacji z Bogiem wywoływała niejako nostalgię za stanem depersonalizacji i chęć samounicestwienia. Domagała się uczynienia z duszy „próżnego naczynia’²,^ wytworzenia w niej „pojemności” na boskie światło i boskie prawdy. Na tym zaś „ogołoceniu” się, totalnej rezygnacji z włas-

„eeo Ja" celów osobistych ludzkiego indywidua, miała polegać prawdziwie chrzęści-iańska ofiara, dokonywana w akcie miłości. Potrzeba mi — kazał Towiański, zwracając się do swoich zwolenników — wielkich ludzi, każdy z was albo musi zostać wielkim człowiekiem, albo niech pęknie. A wielkość na tem zależy, ażeby całą siłę ducha puścić w Sprawę" •, dla niej i z nią tylko żyć. Szło tedy o to, iżby przezwyciężając własną indywidualność — jak to powiadał Krasiński — „wkonwul-syjnić się do nieba" i „koniecznie, koniecznie... z siebie wydobyć ową potęgę świętości" •. To zaś żarliwe pragnienie świętości powodowało stan nieustannego napięcia i ciągłej czujności, jako że diabeł i pokusy stale krążą wokół człowieka. Rezygnacja z własnej osobowości rodziła głębokie frustracje. „Nic tragiczniejszego w okręgu indywidualności — pisał rozumiejąco Krasiński — jak chwila, w której przychodzi zabić subiektywność swoją"⁷. Rzecz paradoksalna, lecz wielokrotnie potwierdzona w historii mistyki: ruch od jednostki, jej doznań i przeżyć wewnętrznych ku Bogu okazuje się ruchem znoszenia indywiduum i destrukcji własnej osobowości. I rzeczywiście towianizm poczynający od deklaracji o wolności stał się radykalnym zamachem na prawa jednostki i jej absolutnym wprost zniewoleniem. Indywidualizm był tu w Kole programowo i systematycznie miażdżony z fizyczną niemal — jak zobaczymy — dosłownością; członkowie Koła mieli się stać „jednym człowiekiem". Z tej perspektywy zresztą wynikała niechęć Towiańskiego do „romantyzmu”, do owego szaleństwa rozpasanej

i j_t Kallenbach: Towianizm na tle historycznym, Kra-

>⁶z!K?asifetó:⁸Li»<l/ *> Delfiny Potockiej U40-1M, t ttt Poznań 1938, s. 603.

f Z Krasiński: Listy do Jerzego Lubomirskiego, Warszawa 1965, s. 136.

95

1

*    A. Mickiewicz: Dzieła wszystkie, t. XI, s. 349

*    A. Mickiewicz: Dzieła, t. XIII, s. 104.

2

   Listy Juliusza Słowackiego, t. n, Lwów 1883 4 a. Mickiewicz: Dzieła, t. XV, «._J88.