page0095

91

sama? Te zdania, niech mówi, co kto chce, nie dają się pojednać bezwarunkowo, gdyż są sprzeczne z prawem zasadniczem myślenia: »nie może się zawierać w skutku nic takiego, coby się nie zawierało w przyczynie«. Gdyby zaś ktoś chciał zaprzeczyć wartość ogólną tego zdania, otworzyłby bramę dla sceptycyzmu bezwzględnego i zniszczyłby podstawię wszelkiego naukowego, rozumnego myślenia« ^x).

Tymczasem Spicker w zapędzie krytykowania wszystkiego ani się spostrzegł, że sam uhypostazował nicość, gdyż inaczej nie mógłby się pytać, czy byja ona w Bogu, czy poza Nim. Co do istnienia zła mimo akt stworzenia świata przez Boga, to gdyby Spicker był przeczytał to tylko, co Leibniz w swej Teo-dycei napisał o tej sprawne, nie byłby wogóle wystąpił z twierdzeniem, że istnienie zła nie da się pogodzić z istnieniem Boga teistycznego; pisarze katoliccy nieraz z tern twierdzeniem nie-dorzecznem się rozprawili; tern gorzej więc dla Spickera, że się mu wydaje, jakoby on pierwszy dostrzegł ową sprzeczność między istnieniem Dobra najwyższego a zła fizycznego i moralnego w śwueeie ²).

Mach znów ma słuszność całkowitą kładąc nacisk tak wielki na zasadę przyczynowmści. Chodzi tylko o drobnostkę, mianowicie, czy skutek zawsze tylko w^ jeden sposób ma się zawierać w swej przyczynie. Mach przyjmuje tylko jeden sposób; tymczasem filozofia zna trojaki sposób zawierania się skutku w przyczynie: a to formalny (ciepło w ogniu), wirtualny (myśl lub chcenie w duszy naszej, dąb w żołędzi), WTeszcie przeobfity (eminens). Otóż rozciągłość, podzielność i inne cechy mate-ryi nie zawierają się w Bogu formalnie, lecz modo eminenti, tak, iż rozciągłość materyi jest tylko naśladownictwem grubem niezmierzoności Boga, jej podzielność odbiciem wszechmocy Bożej, która potrali w^rydawać ilość nieskończoną skutków two-

') Por. także: Snęli: Die Schópfung des Menschen. Leipzig 1863, str. 117; Rud. Otto: Naturalistische und religióse Weltansicht. Tubingen 1904 str. 116 nastp.; A. von Sommerfeld: Entgotterte WelU Zurich 1900, str. 9 nastp.

²) S. Thomao Opusc. de mało; tegoż: S. c G. lib. III. c. IV—XVI; S. theol. I. qu. XLIV art. I cor. nastp. I. de Bonniot: Le problćme du mai. 2 ed. Paris 1893, str. 10 nastp.; A. Kym: Das Problem des Bbsen. Mtinchen 1878 passim.

http://rcin.org.pl