IMGg95

w szkole. Młodzież w szkole średniej dysponuje już formalnymi umiejętnościami prowadzenia dyskusji, rozumie jej logiczny aspekt i włada formalnymi wzorcami obrony i ataku stanowisk merytorycznych, poglądów, wierzeń. Młodzież potrafi już tworzyć abstrakcyjne pojęcia odpowiadające wartościom: „dobroć”, „sprawiedliwość", „równość”. Jednak związek tych abstrakcyjnych pojęć, łatwo przekształcających się w zasady, nie ma dostatecznego oparcia w wiedzy i w doświadczeniu życiowym uczniów. Wiedza i doświadczenie życiowe pozwalają odnieść ogólne zasady do konkretnych sytuacji, a takie są najczęściej przedmiotem dyskusji w szkole, oraz odczytać warunki precyzujące i ograniczające rozmaite zasady.

Ponieważ młodzież szkolna nie wykorzystuje jeszcze swojej wiedzy (jest to wiedza wciąż jednostronna i uboga) do określenia reguł, dzięki którym wartości układają się we względnie niesprzeczny system, stając do dyskusji, łatwo pada ofiarą uznania powierzchownych sprzeczności za zasadnicze, a jednocześnie nic umie ich rozstrzygnąć, bo nie starcza po temu doświadczenia. W wyniku tych okoliczności stanowiska w dyskusji grzeszą skrajnością, wewnętrznymi sprzecznościami; są lepiej uzasadnione w warstwie krytycznej niż postulatywnej.

Praktyka szkolna pokazuje, że dyskusje stosowane są raczej na lekcjach przedmiotów humanistycznych lub z okazji tematów nawiązujących bądź do sfery bogatych doświadczeń młodzieży, bądź do ocen moralnych. Trudno bowiem o przyzwoitą dyskusję na lekcjach matematyki, której opanowanie w stopniu wystarczającym do podjęcia dyskusji zdradza zwykle tylko kilku uczniów. O postawie moralnej Kreona mogą dyskutować wszyscy uczniowie, którzy zrozumieli tekst Antygony.

Ale też dobrzy nauczyciele rozumieją, że praw fizycznych można uczyć skutecznie bez posługiwania się dyskusją, a wartości estetyczne i etyczne kształtują się najlepiej w działaniu i w konfrontacji odmiennych poglądów.

Aby dyskusja przyniosła spodziewane rezultaty jako metoda opanowywania materiału nauczania, najważniejszą czynnością nauczyciela powinno być nadanie spójności elementom wypowiedzi uczniów w dyskusji, wypowiedzi niejednokrotnie sprzecznych, często odbiegających od tematu.

Aby dyskusja w klasie stała się wartościowym ćwiczeniem uczniów w posługiwaniu się tą umiejętnością społeczną, najważniejszą czynnością nauczyciela powinno być zagwarantowanie przebiegu dyskusji zgodnego z regułami partnerskiej pracy kolektywnej.

PRZYGOTOWANIE MATERIAŁU NAUCZANIA

Ustalenie celu dyskusji. To, do czego w zamyśle nauczyciela dyskusja ma posłużyć, wpłynie na dobór materiału i kierowanie dyskusją Możliwości są następujące:

—    rozwiązanie problemu (uzupełnianie się wiedzy uczniów),

—    zgłębienie tematu (zestawienie różnych punktów widzenia i odmiennyd poglądów),

—    uzgodnienie stanowiska (wybór między racjami, opracowanie stanowiska kompromisowego),

—    wybór jednego stanowiska (porównanie racji i propozycji, wybór ze względu na kryteria opracowane przez uczniów lub podane przez nauczyciela).

Wybór tematu dyskusji i ustalenie jej rezultatów. Przez rezultaty dyskusji rozumiemy określone wiadomości, umiejętności i wartości mające wejść do wiedzy uczniów. Ponieważ wypowiedzi w dyskusji są, jeśli chodzi o zawartość wiadomości, zawsze nieco chaotyczną składanką, trzeba określić stukturę końcową wiedzy, do której dyskusja ma prowadzić, oraz co—mając to na względzie — nauczyciel będzie w miarę potrzeby wydobywał z poszczególnych wypowiedzi uczniowskich.

Przewidywanie stanowisk w dyskusji. Znając swoją klasę, nauczyciel potrafi przewidzieć, kto zabierze głos w dyskusji i jakie zajmie stanowisko. Te spontaniczne wystąpienia mogą nie wyczerpać listy stanowisk potrzebnych nauczycielowi do prowadzenia dyskusji. Należy więc przewidzieć, i jakich stanowisk może zabraknąć, jak spowodować, żeby się pojawiły, i jak spowodować, żeby w dykusji brało udział wielu uczniów.

Opracowanie roboczego scenariusza dyskusji. Nic gorszego, jak przyjść na lekcję z gotowym scenariuszem i wtłaczać następnie dyskusję w jego ramy. Ale skoro dyskusja ma doprowadzić do założonych rezultatów, to w jej przebiegu muszą się pojawić pewne treści. Jak dyskusja będzie się układać, jakie wiadomości i stanowiska w niej się pojawią, można przewidzieć, a następnie traktować oparty na tym scenariusz nie tyle jako wzorzec dyskusji, ile jako kierunkowskaz i wytyczną dla nauczyciela, kiedy stwierdzi, że w rzeczywistym przebiegu dyskusji pojawiły się luki zagrażające jej celowi.

Umiejscowienie materiału dyskusji w obrębie większej całości. Dyskusja dostarcza zwykle wiadomości skierowanych na jej temat, temat dyskusji zaś może zawierać wybrane zagadnienia z programu nauczania lub jakiś szczególny aspekt zagadnienia (np. ocenę moralną). Uczniowie skupieni są przede wszystkim na tym zagadnieniu lub aspekcie, bardzo są przy tym pochłonięci procesem dyskutowania i tym, jak dyskusja oddziałuje na ich stosunki koleżeńskie; mają przeto niewyraźną świadomość związku materiału dyskusji z planowym materiałem programu nauczania. Trzeba umożliwić uczniom włączenie materiału dyskusji do ich wiedzy i wykorzystanie go.

PRACA Z UCZNIAMI

Wprowadzenie do dyskusji. Ustalenie jej przedmiotu. Jeżeli uczniowie nie są wyposażeni w dostatecznie dużą wiedzę wstępną umożliwiającą zrozumienie przedmiotu dyskusji, dyskusja będzie jałowa. Jeżeli

161