IMGi22

-    krytyka i ośmieszanie dziecka.

Oprócz wyżej wymienionych czynników środowiska rodzinnego M.H. Dembo wyróżnia 4 grupy czynników:

-    przyczyny biologiczne,

-    przyczyny szkolne,

-    przyczyny społeczne,

-    przyczyny rodzinne⁵⁹.

Podkreśla, że czynniki tkwiące w środowisku szkolnym między innymi takie jak: brak zainteresowania dzieckiem ze strony nauczyciela, nieznajomość dziecka, wysokie wymagania wobec dziecka, stosowanie kar werbalnych mogą zakłócić prawidłowy rozwój procesów emocjonalnych.

c. Agresja

Agresja jako jedna z form patologicznego zachowania się dzieci jest przedmiotem zainteresowania psychologów, pedagogów, antropologów od wielu lat. Jednak do tej pory nie udało się znaleźć jednolitej definicji i koncepcji wyjaśniającej ten rodzaj zachowania ludzkiego. Najczęściej agresję rozumie się jako negatywne i wrogie zachowania, które mają na celu skrzywdzenie drugiego człowieka. Większość psychologów uważa, że o agresji można mówić tylko wtedy, kiedy towarzyszy jej wyraźna intencja wrogości i krzywdzenia, natomiast można ją rozpatrywać również jako narzędzia do osiągania osobistych korzyści i celów. Współczesna agresja definiowana jest , jako świadome i celowe zachowanie fizyczne lub werbalne, skierowane przeciwko komuś lub czemuś, zmierzające do wyrządzenia krzywdy lub szkody”⁶⁰.

Jeno Ranchsburg uważa, iż agresją nazywamy „każde zamierzone działanie w formie otwartej lub symbolicznej - mające na celu wy-

⁵⁹    M.H. Dembo, Stosowana psychologia wychowawcza, WSiP, Warszawa 1997, s. 426.

⁶⁰    J. Kołodziejczyk, Agresja i przemoc w szkole, Kraków 2004, s. 6.

81