IMGi23

rządzenie komuś lub czemuś szkody, straty lub bólu”⁶¹. R.R. Sears, A. Bandura i H. Waltera⁶² uważają, że zachowania agresywne poprzedza umyślność działania wywołana różnorodnymi czynnikami.

Stanowiska filozoficzne i psychologiczne oparte na badaniach naukowych doprowadziły do przedstawienia czterech różnorodnych koncepcji agresji (C.N. Cofer i M.H. Appley⁶³). Agresja może być ujęta jako instynkt, reakcja na frustrację, nabyty popęd, bądź zachowanie wyuczone przez wzmocnienie.

Zwolennicy instynktownej interpretacji przyjmują, że powstała ona w drodze ewolucji i jest potrzebna do utrzymania gatunku - jako napęd działania. „Najwyraźniej określa to w swoich pracach K. Lorenz, zdaniem którego: agresja wiąże się z ewolucją. Stanowi narzędzie ewolucji, jest czynnikiem wyzwalającym ewolucję. Jednocześnie jednak sama podlega ciągłym zmianom ewolucyjnym”⁶⁴. E. Fromm twierdzi, że agresja stanowi filogenetycznie zaprogramowany bodziec ataku lub ucieczki w sytuacji, gdy zagrożone zostaną jego żywotne interesy. Ta obronna niezłośliwa agresja służy przetrwaniu jednostki oraz gatunku, jest ugruntowana biologicznie i znika wtedy, kiedy przestaje istnieć zagrożenie⁶⁵.

Twórcy koncepcji ujmującej agresję jako reakcję na frustrację (J. Dollard. W. Dobb, W.E Miller, O.H. Mowrer i R.R. Sears⁶⁶) twierdzą, że podłożem agresji jest frustracja. Bowiem: „Frustracja powstaje wtedy, gdy w toku realizacji jakiegoś celu człowiek natrafia na przeszkodę udaremniającą tę realizację. W ten sposób powstaje napięcie emo-

⁶¹    J. Ranschburg, Lęk, gniew, agresja, WSiP, Warszawa 1993, s. 93.

⁶²    A. Bandura, H. Walters, Agresja w okresie dorastania, przeł. C. Czapów, PWN, Warszawa 1968.

⁶³    C.N. Cofer, M.H. Appley, Motywacja: Teoria i badania, przeł. K. Rosner i J. Radzicki, red. I. Kurcz, PWN, Warszawa 1972.

⁶⁴    K. Lorenz, Tak zwane zło. Warszawa 1972.

⁶⁵    E. Fromm, Anatomia ludzkiej destrukcyjności, Poznań, Wyd. Rebis 1998.

⁶⁶    N.E. Miller, O.H. Mowrer, R.R. Sears, Frustration and Aggresion, New Howland 1947, „Psychologia Wychowawcza” 1958/1.

82