IMG (34)

274 PKOtESY POZHAWtZI

i do innych uczestników procesu komunikacji. Istotna jest tu intencja: dlaczego mówiący mówi to, co mówi. Dlatego też w każdej wypowiedzi wyróżniamy poza sądem (który leży u podstaw każdego zdania i orzeka co® o kimś lub o czymś) także akt mowy ftaBte min Austina), wyrażający określone intencje mówiącego. Wynika z tego podział aktów mowy, na przykład na stwierdzenia, prośby, pytania, groźby itp. Ciąg wypowiedzi (co najmniej dwie) składa się na dyskurs, który może być konwersacyjny (dialogowy) lub nańs racyjny (monologowy). Metody analizy dyskursu stanowią ważny obszar zainteresowań badawczych pSycholingwistyki - ihterdysęfir plinarnej nauki zajmującej się funkcjonowaniem językowym człowieka.

Język w relacji do innych procesów poznawczych ujmujemy w kontekście krytycznych rozważań nad hipotezą Sapira-Whorfa, zgodnie z którą język, jakim mówimy, kształtuje nasz obraz świata. Próbujemy udowodnić, że jakkolwiek w każdym języku możemy wyrazić każdą rnyf! to jednak różne są koszty poznawcze, jakie dany język w porównaniu z innym nakłada na swoich użytkowników -jeśli wziąć pod uwagę różne sfery reprezentacji i komunikacji. Nie chodzi tu o to, że jedne języki są „łatwe”, a inne „trudne”, tylko że w jednym języku pewne sprawy wyraża się .„łatwiej”, za to inne „trudniej” w porównaniu z innym językiem.

Komunikacja werbalna różni się od niewerbalnej między innymi tym, że łatwiej podlega świadomej kontroli. Stąd łatwiej jest kłamać werbalnie niż; niewerbalnie. Owe niewerbalne sygnały naszego zachowania odgrywają bardzo ważną rolę w procesie komunikacji.

1.    Co to jest kompetencja językowa?

2.    Co to jest kompetencja komunikacyjna?

3.    Dlaczego szympans nie może nauczyć się języka ludzkiego?

4.    Na czym polega kategorialna percepcja łhjftnArfP

5.    Czym są akty mowy i jakie są ich rodzaje?

6.    Co to jest dyskurs i na czym polega jego analiza?

7.    Na czym polega hipoteza Whorfa?

8. Jaką rolę w procesie pi'im i iinitif    i ii. ludzi odgrywa kómunikl^iniewerbalna?

Aitchison, J. (1991). Ssak, który mówi. Wstęp do psycholingwistyki. Warszawa: PWN.

Gazzaniga, M. S. (1997). O tajemnicach ludzkiego umysłu. Warszawa: Książka i Wiedza.

Kurcz, L (1992). Język a psychologia. Warszawa: WSiP.

Tannep, D. (1995). Ty nic nie rozumiesz! Kobieta i mężczyzna w rozmowie. Warszawą: Wydawnictwo W.A.B.

Myślenie i rozumowanie¹

Maria Lewicka

Trudno znaleźć bardziej wielo-znaczny termin psychologiczny niż „myślenie^ Eg^sihf ife fragmentom codziennych rozmów.

„Nie mamy nic w lodówce,

Józek, że za chwilę wpadną!”

„Nie martw się, coś wymyślę¹.

„Myśl, jak jedziesz! Piąty Hif samą pizzerię”.

„Kiedy ostatnio byliśmy razem w kinie?" „Poczekaj, niech pomyślę”.

„Co myślisz o tym młodym człowieku?’" „Myślę, że jest skończonym idiotą”.

„O czym myślisz, kochanie?”

„Myślę, jak by to było pięknie, gdyby tego Sutka szlag trafił¹

„Myśli jak brzytwa - rozłożył na łopatki wszystkich adwersarzy’¹.

W przykładzie pierwszym myślenie to „rozwiązywanie problemów”, w drugim - „uwaga”, w trzgjfca “ij,przypominanie”, w czwartym - „ocenianie”, w piątym - „wyobrażanie sobie”, w ostatnim - „rozumowanie, argu-nientowanie”. Naturalnie, nie są to wszyst-kie znaczenia. Czy można znaleźć dla nich JUM wspólny mianownik? A może nie jest przypadkiem, że niemal żadna praca psycho-logiczna poświęcona myśleniu nie podaje jed-noznacznej definicji tego terminu?

oczywiście, rozumiemy to po-JpU ,Jil§ftiiiie” to „wyprowadzanie wnio-Wp jgńpchodzenie do - uprzednio niezna-nych - faikluzjp'^,. W znaczeniu potocznym konkluzja — wytwór myślenia - może mieć ioWliiągeiiezę: może być rezultatem przy-pBHtaduMty wyobrażenia, spostrzeżenia, zastosowania matematycznego algorytmu do jnilliMwpiir flwjpft itd. Psychologowie wy-dająśięjednak obejmować terminem „myślenie” niejgs węższą klasę procesów wnioskowania — na przykład badania nad procesami

1

Rozdział ten został opracowany w ramach programu badawczego nr 1H01F00310, finansowanego przez Komitet Badań Naukowych. Autorka wyraża podziękowanie Instytutowi Psychologii Uniwersytetu w Tromsoe za możliwość wykorzystania zbiorów bibliotecznych oraz za stworzone jej warunki do pracy.