Inga Iwasiów Gender dla średniozaawansowanych7

Chciałabym bardzo, żeby autorka Akacji uniknęła niebezpieczeństw, i wierzę, że temat erotyki w obliczu śmierci dyktuje jej autentyczna potrzeba zrozumienia przeszłości, nie zaś powierzchowna kalkulacja.

Obecna propozycja pisarki wydaje się tym bardziej godna odnotowania, że jest świadectwem bardzo wyraźnego postępu, rozwoju talentu, zapowiadającym dużo więcej na przyszłość. Być może jest to głos na scenie nieco przetrzebionej od czasu, gdy mówiliśmy w krytyce o „inwazji kobiet” (z radością lub ubolewaniem). Wobec odwrócenia się od feminizmu, dynamicznych strategii reklamowych wokół tekstów błahych, ustabilizowania sceny, na której króluje Olga Tokarczuk, już jednak niejako przykład jednej z pokolenia, a jako niekwestionowana indywidualność - czas na coś nowego. Może na Ewę Schilling.

Czas też, niewątpliwie, na parę zdań o samej książce w kontekście „polskiego postkolonializmu”. Składa się ona z dwu części (tytułowej „Akacji” oraz „Wrzosowiska”) połączonych miejscem akcji i siatką personalną. Używam takiego, pachnącego strukturaliz-mem, określenia, ale z sieci odnalazłam tu więcej; nie jest to sieć (na szczęście!) komputerowa. Idzie o to, że główni bohaterowie „Wrzosowiska” pojawiają się w epizodach „Akacji”, dzięki czemu miejsce akcji, podolsztyńskie miasteczko, zyskuje cechy miejsca realnego, mającego swoją historię. A jest to miejsce dziejowego zamętu, więc i ludzie przeżywają tu zamęt tożsamości pomiędzy nie-mieckością, żydowskością, polskością. Ci ludzie to przede wszystkim kobiety. Ich historie wysuwają się na pierwszy plan, tworząc wspomnianą sieć; figurą kobiecej literatury, przypomnijmy, miałaby być nić arachnologiczna. Schilling to wie, świadomie buduje „użyteczną tradycję” dla kobiet. Opowieści o wypędzonych już znamy, stały się modnym tematem literatury ostatnich lat. Spróbujmy dowiedzieć się, jaki był los kobiet. Aby go opowiedzieć, narracja sięga do antenatek, do biblioteki. Przede wszystkim - do poezji Emily Bronte.

Główna bohaterka „Wrzosowiska” jest naznaczona - niczym „wariatki na strychu” z historycznoliterackich esejów Gilbert i Gubar - padaczką, niemieckością i miłością do kobiety. Tę zresztą, bardzo w klimacie nieszczęścia i tajemnicy, uciekinierkę z domu wariatów przechowuje przez pewien czas właśnie na strychu. Ale dziwność nie zasłania podstawowej perspektywy tego tekstu: narracji z perspektywy kobiecej, tematu przyjaźni między kobietami, wartości fundamentalnych dla identyfikacji z rodzimą historią i z miejscem urodzenia. Oto, krótko mówiąc, mała ojczyzna, tym razem kobiet. Dotąd, przyznajmy, kobiety zamieszkiwały w męskich krainach.

Identyfikacja odbywa się tu drogami tekstologicznymi i indywidualnymi. Kategoria „tożsamości” z jej zbiorowym podmiotem, jakim byłaby narodowość, przynależność do „małej ojczyzny”, język - zamieniona zostaje w tożsamość podmiotu identyfikującego się z podobnymi mu postaciami w historii literatury oraz wiernego impulsom własnej egzystencji, w tym miłości i pożądaniu.

Pierwsze opowiadanie dotyka problemu budowania identyfikacji, poszukiwania tożsamości, kończy się nostalgicznym rozstaniem, pożegnaniem, nadzieją na przyszłość. Niedopowiedzenia zostają uchylone w tekście drugim, którego bohaterkami są kochanki budujące trudny związek wbrew niesprzyjającym okolicznościom. Jedna z nich jest byłą więźniarką obozu koncentracyjnego i wątek ten pozwala dopisać tom Akacja do rejestru prozy, o której pisała Anna Nasiłowska w grudniowej „Odrze” z 2001 roku¹⁰. Narracja odsłania obozowe związki uczuciowe, obozową erotykę, idąc pod prąd „strony Herlinga”, wizji moralnej nieskazitelności, ratującej jednostkę ludzką przed zlagrowaniem. Schilling jest po stronie Leo Lipskiego i Mariana Pankowskiego, chociaż jej wizja nie zawiera jeszcze tego ładunku wstrząsającego antyheroizmu, którego szukam

¹⁰ Por. A. Nasiłowska, Łagiema moralność, „Odra” 2001, nr 12, s. 33-36.

Autorka zwraca uwagę na obowiązującą w literaturze obozowej normę, której zmistyfikowanie naraża autorów na marginalizację w kanonie.

177