konspekt (24)

Nie ma wiecznych zasad sprawiedliwości i własności, wszelkie uprawnienia i obowiązki są rezultatem konwencji. Zasady będące rezultatem umowy są korzystne dla społeczeństwa, lecz nie wszyscy ludzie dostrzegają to i kierując się bliższymi uczuciami postępują nieetycznie. W stanie natury człowiek był zarówno skłonny do okrucieństwa jak i do życzliwości. Walcząc ze swymi słabościami ludzie powołali suwerena aby stał na straży sprawiedliwości. Źródłem władzy państwowej jest zagrożenie zewnętrzne oraz dbałość o wzrost bogactwa i jego zabezpieczenie.

I. Kant (1724 - 1804). Żył i pracował w Królewcu, w pewnej izolacji od ówczesnych centrów kultury i nauki. Był najwybitniejszym przedstawicielem tzw. filozofii krytycznej. Był wszechstronnie wykształcony, zarówno w filozofii, jak i w zakresie nauk przyrodniczych (autor hipotezy kosmologicznej powstania Układu Słonecznego z obracającej się mgławicy gazowej). Niezwykle pracowity i skupiony wyłącznie na nauce. Zdyscyplinowany, purytański, obowiązkowy, był przeciwieństwem oświeceniowego libertynizmu. Był człowiekiem o śmiałym umyśle i liberalnym, ale unikał narażania się władzom. Miał 57 lat gdy wydał główne dzieło filozoficzne Krytyką czystego rozumu, w którym przeprowadzał analizę umysłu ludzkiego i jego ograniczeń.

Kant przeprowadził analizę fundamentalnego problemu filozoficznego: jak na podstawie przedstawień możemy wiedzieć cokolwiek o rzeczach? Badania mające odnaleźć aprioryczne (to jest wcześniejsze i niezależne od doświadczenia) warunki przekraczające granice podmiotu poznającego i odnoszące się do przedmiotów poznania nazwał badaniam| transcendentalnymi {Ji odróżnieniu od nazwy transcendentny oznaczającej byt wykraczający poza zasięg doświadczenia i poznania ludzkiego). Jak pisał w Krytyce czystego rozumu (A 11-12), „transcendentalnym nazywamy wszelkie poznanie, które zajmuje się w ogóle nie tyle przedmiotami, ile naszym sposobem poznawania przedmiotu, o ile ten sposób ma być a priori możliwy”. Aby rozwiązać zagadnienie możliwości poznania Kant przeprowadził analizę sądów (sąd jest tym, co wyraża się w zdaniu oznajmującym), z których zbudowana jest nasza wiedza. Podzielił sądy według pochodzenia i zawartości na:

-    a priori tj. pochodzące z umysłu i cechujące się koniecznością i powszechnością,

-    a posteriori tj. uzyskane na podstawie doświadczeń, ale niekonieczne i niepewne,

-    analityczne tj. wypowiadające w orzeczniku tylko to, co jest zawarte w podmiocie zdania, np. prostokąt jest figurą geometryczną. Ważną część zdań analitycznych stanowią definicje oraz ich logiczne następstwa pełniące jedynie rolę objaśniającą,

-    syntetyczne tj. wypowiadające coś, czego nie da się wyprowadzić z definicji. Sądy takie rozszerzają naszą wiedzę stwierdzając nowe cechy przedmiotu, np. rynek w Krakowie jest prostokątny.

Nazwy: analityczny i syntetyczny biorą się stąd, że do stwierdzenia prawdziwości sądu analitycznego wystarcza analiza jego treści, podczas gdy w przypadku sądu syntetycznego potrzeba czegoś więcej. Nie podlegało dyskusji istnienie sądów analitycznych a priori (taki charakter mają np. prawa logiki), oraz sądów syntetycznych a posteriori (taki charakter mają twierdzenia o faktach). Kant był jednak przekonany, że istnieją sądy syntetyczne a priori to jest poszerzające naszą wiedzę o informacje, które nie są zawarte ani w pojęciu ani w doświadczeniu, a zarazem cechujące się koniecznością i pewnością. Z takich sądów zbudowana jest matematyka i fizyka teoretyczna. Problemem było wytłumaczenie, jak są możliwe sądy syntetyczne apriorP

Rozwiązanie tego zagadnienia wymagało przeprowadzenia analizy władz poznawczych. W ten sposób problematyka epistemologiczna stała się fundamentem, na którym wznosiła się cała filozofia. Kant pozytywnie ocenił zarówno poznanie umysłowe jak i empiryczne. Poznanie odbywa się w dwóch instancjach; najpierw zachodzi kontakt zmysłowy, a następnie rozumienie. Obydwie władze poznawcze wzajemnie się kontrolują dając gwarancję prawdy poprzez porównanie wyobrażeń i pojęć (skoro niemożliwe jest porównanie naszych przedstawień z samymi rzeczami).

25