kupisiewicz dydaktyka ogólna1

164 Dydaktyka ogólna

dla zaspokojenia zróżnicowanych potrzeb i zainteresowań całej młodzieży.

Pod względem organizacyjnym compreheriswe school dzieli się na ogół na trzy szczeble: szkołę niższą, główną i wyższą.

Do szkoły niższej przyjmuje się dzieci w wieku 11-12 lat na podstawie egzaminu wstępnego. Wynik tego egzaminu nie przesądza jednak

0    przyjęciu ucznia do szkoły, lecz jest tylko kryterium skierowania go do klas dla dzieci mniej lub bardziej zaawansowanych w nauce. Po upływie trzech miesięcy przeprowadza się pierwszy egzamin selekcyjny z języka angielskiego (w Niemczech, gdzie ten typ szkoły, nazywany Gesamtschu-le, znacznie się rozwinął w latach siedemdziesiątych - z niemieckiego)

1    matematyki, po którym następuje ponowny podział dzieci na klasy. Drugi egzamin selekcyjny - pod koniec pierwszego roku nauki w szkole niższej - obejmuje już wszystkie przedmioty nauczania i jest podstawą kolejnego „przegrupowania" uczniów. Przed upływem drugiego roku nauki bada się również umiejętności praktyczne uczniów za pomocą testów oraz przeprowadza trzeci egzamin selekcyjny z głównych przedmiotów nauczania. Na podstawie wyniku tego egzaminu oraz wniosku wychowawcy dziecko jest kierowane do odpowiedniej klasy w szkole głównej.

Nauka w pierwszym roku pobytu ucznia w trzyletniej szkole głównej ma charakter „orientujący”, tzn. służy niejako wytyczeniu kierunku jego dalszej nauki bądź w klasach ogólnokształcących o profilu humanistycznym lub matematyczno-przyrodniczym, bądź w łdasach technicznych o różnych specjalnościach. Dlatego też przy podziale na klasy bierze się pod uwagę nie tyle zainteresowania dzieci i różnice w poziomie przyswojonych wiadomości -jak to czyniono w szkole niższej - co raczej ich zdolności.

Po ukończeniu szkoły głównej jej absolwenci uzyskują tzw. maturę zwyczajną i mogą kontynuować naukę w dwuletniej „szkole wyższej”. Ukoronowaniem nauki w tej szkole jest „matura podwyższona” (aduan-ced leuel, w Niemczech - Abiturstufe), uprawniająca do studiowania w uczelniach wyższych.

Niewątpliwą zaletą rozszerzonych szkół średnich jest to, że dzięki uwzględnianiu zdolności dzieci i młodzieży oraz różnicowaniu treści programowych zapewniają one uczniom możliwość wyboru odpowiedniego kierunku nauki i jego ewentualną zmianę w przypadku pomyłki. Jednakże pozostawienie uczniom zbyt dużej swobody w doborze treści nauczania, spotykane zwłaszcza w niektórych szkołach amerykańskich tego typu, powoduje, że w wyniku „przebierania” w przedmiotach dość często zmieniają oni rodzaj i zakres swojej pracy szkolnej. Wskutek tego nie zdobywają podstaw usystematyzowanej wiedzy, co odbija się później niekorzystnie na wynikach ich studiów^ akademickich. Oprócz tego praca wychowawcza w tych szkołach, z reguły bardzo dużych, jest utrudniona i często zastępuje się ją poczynaniami typu administracyjnego (por. Ku-pisicwicz, 1994. s. 74 i nast.).

Z tych m.in. względów większą popularnością cieszy się ta koncepeja indywidualizowania treści programowych, której podstawę stanowa stosunkowo długi - np. ośmioletni (jak w wielu krajach) - okres jednakowego dla wszystkich uczniów nauczania w systemie klasowo-lekcyjnym i zróżnicowanego - w pozalekcyjnym i pozaszkolnym.

Tempo pracy uczniów

Zdaniem wielu pedagogów nieprzystosowanie tempa nauczania do możliwości poszczególnych uczniów stanowi jeden z poważniejszych niedostatków systemu klasowo-lekcyjnego. W szczególności podkreśla się, że tempo nauczania zbiorowego, z reguły obliczone na uczniów przeciętnych, jest dla jednych zbyt wolne, a dla innych za szybkie. Stąd też pojawiają się różnorakie zaburzenia w zachowaniu się sporej liczby uczniów, rodzi się u nich niewiara we własne siły, wzrasta niechęć do nauki, słowem - powstaje wiele konfliktów między wychowankiem a szkolą. W celu zmiany tego stanu rzeczy na korzystniejszy podejmowano rozmaite próby modyfikacji tradycyjnego systemu klasowo-lekcyjnego, a nawet tworzono systemy zupełnie nowe.

Tak np. w niektórych szkołach amerykańskich w latach dwudziestych naszego stulecia starano się, zachowując jednakową dla wszystkich uczniów treść nauczania, indywidualizować ich tempo pracy, m.in. przez wprowadzenie do planu zajęć obowiązkowej nauki indywidualnej ¹. W innych szkołach realizowano zasadę półrocznej klasyfikacji promocyjnej , dzięki czemu skracano do sześciu miesięcy czas powtarzania klasy przez uczniów opóźnionych w nauce. Tę zasadę promowania uczniów stosowano także przed drugą wojną światową w gimnazjum Górskiego w Warszawie.

1

Zasadę indywidualizowania tempa pracy uczniów poprzez wprowadzenie do planu zajęć obowiązkowej nauki indywidualnej stosowano m.in. na początku naszego stulecia w szkołach miejscowości Winnetka pod Chicago (stąd nazwa: „plan Winnetki"). C. Wash-burn, twórca tego planu, usiłował indywidualizować równocześnie i tempo, i treść nauczania. W tym celu podzielił czas przeznaczony na naukę szkolną na dwie części: przedpołudniową i popołudniową. Przed południem wszystkie dzieci uczyły się tych samych treści, ale każde z nich czyniło to indywidualnie i we właściwym dla siebie tempie. Natomiast po południu dzieci pracowały w grupach tworzonych samorzutnie na podstawie wspólnych zainteresowań, zajmując się rozwiązywaniem różnorakich problemów teoretycznych i praktycznych. Zajęcia grupowe miały chronić uczniów przed samotniclwcm i wdrażać ich do planowego współdziałania.

Na podobnych założeniach był oparty również Inny amerykański plan, powstały w tym samym okresie, a mianowicie plan batawski. Jego twórcą był John Kennedy, inspektor szkolny w miejscowości Balawia pod Nowym Jorkiem (stąd nazwa planu). Kennedy był zdania, że nauczanie zbiorowe, nastawione przede wszystkim na uczniów przeciętnie zdolnych, jest niekorzystne zarówno dla ich mniej, jak i bardziej zdolnych kolegów. W celu usunięcia tych niedostatków twórca planu batawskiego zalecał, aby każdy nauczyciel poświęcał połowę swojego czasu w szkole na prowadzenie lekcji, a połowę na zajmowanie się poszczególnymi uczniami. Kennedy sądził, że ten sposób łączenia nauczania zbiorowego z nauczaniem Indywidualnym zapewni uczniom pomoc, dzięki której będą mogli skutecznie przezwyciężać różnorakie trudności w nauce.